انسان چگونه استعداد دارد که به سمت بالا یا پایین سیر کند. انبیا و اوصیا ـ علیهم السّلام ـ هم افرادى مثل سلمان و مقداد و ابى ذر و عمار و… هم معاویه و عمروعاص، عتبه برادر معاویه، خالدبن ولید و مروان را که از بهایم هم بدتر بودند، به جا گذاشتند. و این ها همگى همدرس یکدیگر و در مدرسه ى کبراى مکتب اسلام درس خواندند و استاد همه حضرت رسول اکرم ـ صلّى اللّه علیه وآله وسلّم ـ بود؛ ولى مقام دسته ى اول به طور یقین از ملایکه بالاتر است، و طایفه ى دوّم از تمام بهایم بدترند.

منبع: کتاب در محضر حضرت آیت الله العظمی بهجت- جلد۱ / محمد حسین رخشاد

سؤال: در جریان سوءال حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ از کیفیت احیاى موتى از خداوند متعال( ر.ک: سوره ى بقره، آیه ى ۲۶۰٫)، چگونه ایشان اطمینان نداشت، با آن که پیغمبر اولوالعزم بود؟

جواب: مقصود قلب او « بِما أَنَّهُ مِنْ أَفْضَلِ الاْءَنْبِیآءِ »؛ (از آن جهت که از افضل پیامبران ـ علیهم السّلام ـ بود) نیست.

سؤال: چگونه ایمان با عدم اطمینان جمع مى شود؟

جواب: « لا بِما أَنَّهُ مِنْ أُولِى الْعَزْمِ، بَلْ بِما أَنَّهُ مِنَ الْمُوءْمِنینَ »؛ (نه از آن جهت که پیامبر اولوالعزم بود، بلکه از آن جهت که موءمن بود.) و نیز براى اطمینان قلب مؤمنین دیگر و ترقّى درجات ایمان آنها بود.

سؤال: مگر موءمنین نیز در آن حضور داشته اند؟

جواب: لازم نیست همه در نزد او باشند. ایمان و اطمینان موءمنان درجاتى دارد، و امکان دارد که از درجات عالیه ى ایمان به مرحله ى عیان برسد، و اطمینان و یقینشان بالا رود. حضرت موسى ـ علیه السّلام ـ اگر به کوه طور هم نمى رفت، باز از همه افضل بود، ولى درجه ى بالاتر را طلب مى نمود.

منبع: کتاب در محضر حضرت آیت الله العظمی بهجت- جلد۱ / محمد حسین رخشاد

خدا رحمت کند حاج اشرفى را که خوب موارد احتیاط را مى دانست! مردمى که در اطراف حاج اشرفى(عالم بزرگ، محمّد بن محمّد مهدى حاج اشرفى مازندرانى (؟ ـ ۱۳۱۵) ـ رحمه اللّه ـ صاحب اسرار الشهاده و شعائر الاسلام.) بودند، مثل این که اطراف رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله وسلّم ـ بودند.

شهرهاى ایران از علما نورباران بودند، ولى چون قدردان آنها نبودیم، این طور لا إِلى بَدَلٍ(بدون جاى گزین.) از ما گرفته شدند. گویا ما غنى بودیم و خود را نیازمند و محتاج به آنان نمى دیدیم! آرى، آخرین ملجأ و منجى(ملجأ: پناهگاه؛ مُنجى: نجات دهنده؛ و یا مَنجى: جایگاه نجات.) که باید به آن تمسّک کنیم از ما گرفته شد. خداوند سبحان مى فرماید: «أَنَّا نَأْتِى الاْءَرْضَ نَنقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا» ما رو به زمین آورده و از گوشه هاى آن [عالمان ربّانى] مى کاهیم. سوره ى رعد، آیه ى ۴۱؛ سوره ى انبیا، آیه ى ۴۴٫ براى اطّلاع از تفسیر « اطرافها » در آیه ى شریفه به علماى ربّانى، ر، ک: اصول کافى، ج ۱، ص ۳۸؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۸۶؛ بحار الانوار، ج ۴۶، ص ۱۰۷؛ ج ۶۷، ص ۳۳۷٫

منبع: کتاب در محضر حضرت آیت الله العظمی بهجت- جلد۱ / محمد حسین رخشاد

الفاظ به ‏کار گرفته شده در مدح پیامبر صلى الله علیه و آله‏ 

گاه الفاظى در مدح پیامبر صلى الله علیه و آله به کار رفته است که به‏واسطه آن امر بر برخى مشتبه گردیده و گوینده آن را تکفیر کرده‏اند؛ مانند این سخن که ما پناهى جز پیامبر صلى الله علیه و آله نداریم و مانند: امیدى جز او نیست، من به او پناهنده شده‏ام؛ در مصائب به او پناه برده مى‏شود؛ اگر تو جواب ندهى از چه کسى درخواست کنم.

که مقصود این است که پناهى درمیان خلق و امیدى درمیان انسان‏ها جز او نیست و یا از میان خلایق در گرفتارى‏ها به او پناه برده مى‏شود، به‏خاطر کرامت او نزد مولایش تا او رو به‏سوى خدا نماید و از او طلب کند و اگر او از چنین کارى دست کشد از کدام بنده‏اى مى‏توان طلب نمود؟ با وجود این‏که ما در دعا و توسل چنین الفاظى را به‏کار نمى‏بریم و از مردم نمى‏خواهیم چنین کنند و به آن نیز ترغیب نمى‏کنیم تا به اوهام دچار نشویم و از الفاظ مورد اختلاف فاصله بگیریم و به الفاظى تمسک جوییم که اختلافى در آن نیست، ولى باید توجه کنیم که نسبت کفر دادن به گویندگان این الفاظ عجولانه و رفتارى غیرحکیمانه است؛ زیرا باید درنظر بگیریم که گویندگان این الفاظ، افراد موحّدى هستند که شهادت به «لا إله إلّااللَّه» و «محمد رسول اللَّه» مى‏دهند، نماز مى‏خوانند و همه اصول دینى را قبول دارند، خدا را پروردگار خویش مى‏دانند و محمد صلى الله علیه و آله راپیامبر واسلام‏را دین خویش مى‏شمارند وبا این اعتقادات حرمت مسلمین و ذمه اهل دین به آنها تعلق مى‏گیرد.

از «انس» ذکر شده که از رسول خدا نقل کرده است:

«من صلّى صلاتنا و اسلم و استقبل قبلتنا و أکل ذبیحتنا فذلک المسلم الذی له ذمه اللَّه و رسوله فلا تخفروا اللَّه فی ذمّته‏»؛این روایت را بخارى آورده است از همین روست که بر ما واجب است اگر در کلام مؤمنان شاهد اسناد چیزى به غیر خدا بودیم آن را بر مجاز عقلى حمل کنیم و حق نداریم آنها را تکفیر کنیم چراکه مجاز عقلى در کتاب و سنت استعمال مى‏شود و بیان این عبارات از موحد کافى است که ما این اسناد را مجازى بدانیم؛ زیرا اعتقاد صحیح موحّد این است که خداوند خالق بندگان و عمل آنهاست و هیچ احدى جز او- چه زنده و چه مرده- تأثیرگذار نمى‏باشد و این معنى توحید است و در غیر این صورت فرد دچار شرک مى‏شود و در میان مسلمین هیچ‏کس نیست که معتقد به مشارکت افراد با خدا در انجام یا ترک کارى یا روزى‏بخشى یا زنده کردن و میراندن و از این قبیل الفاظ توهین‏آمیز باشد؛ بنابراین مقصود افرادى که چنین مى‏گویند شفیع قرار دادن این وسائل نزد خداوند است و هدف فقط خداوند است و هیچ مسلمانى اعتقاد ندارد که اگر از فردى درخواست مى‏کند آن فرد بدون توجه دور یا نزدیک به خدا قادر به انجام یا ترک کارى باشد یا با توجهى که نوعى شرک در آن باشد چنین کارى را انجام مى‏دهد و به خدا پناه مى‏بریم که مسلمانى را به‏خاطر خطا یا جهل یا فراموشى یا اجتهاد متهم به شرک یا کفر کنیم.

و باید گفت: اگر بسیارى از این افراد در این‏که به‏صورت مستقیم از حضرت رسول، طلب شفاعت، بخشش، بهشت، سعادت و شفا مى‏کنند، خطاى در تعبیر دارند اما در توحیدشان دچار خطا نشده‏اند؛ زیرا مقصود شفاعت این وسائل، نزد خداوند است گویا که مى‏گوید: اى رسول خدا، از خدا بخواه که مرا ببخشد.

و مسلّم است که حضرت نه به‏صورت مستقل و نه با استفاده از توان‏خویش، بلکه با اجازه، امر و قدرت الهى آن را انجام مى‏دهد. ایشان بنده مأمورى است مقام و منزلت خاصى نزد خداوند دارد و به‏واسطه کرامت اوست که همه مردمى که به او ایمان دارند و رسالتش را تصدیق مى‏کنند و فضل و کرامتش را باور دارند، به خدا متوسل مى‏شوند.

از همین روست که مى‏بینى حضرت صلى الله علیه و آله در برخى اوقات، وقتى از طریق وحى یا حالت افراد متوجه شود که سائل یا شنونده نقصى در اعتقادش دارد، هشدار مى‏دهد.

در یک‏جا آگاهى مى‏دهد که سید فرزندان آدم است و در جاى دیگر مى‏فرماید که سید و آقا فقط خداست، در یک موقعیت به او استغاثه مى‏جویند و خود به آنها مى‏آموزد که به او متوسل شوند و در موقعیتى دیگر مى‏گوید استغاثه فقط به درگاه خداست نه به من!

نتیجه این‏که، استغاثه‏کننده‏اى که اعتقاد به قدرت خلق و ایجاد براى غیر خدا ندارد، کافر نیست و فرق قائل شدن بین مرده وزنده اولیا، بى‏معنى است بنابراین اگر اعتقاد به قدرت ایجاد توسط غیر خدا را داشته باشد کفر ورزیده و این برخلاف نظر معتزله است که مى‏گویند انسان افعال را خلق مى‏کند و اگر اعتقاد داشته باشد که این ولى سبب است یا از خداوند این قدرت را کسب کرده است حکم به کفر او نمى‏شود.

باتوجه به این سببیت، براى مرده نیز ممکن است و مى‏تواند با دعا آن را کسب کند و ارواح براى نزدیکان خود دعا مى‏کنند.

وپیامبر صلى الله علیه و آله مى‏فرمایند: «إن ‏أعمالکم ‏تعرض على أقاربکم وعشائرکم من الأموات فإن کان خیراً استبشروا و إن کان‏غیرذلک قالوا: اللهم ‏لاتمتهم حتى تهدیهم کما هدیتنا».

به من استغاثه نشود! 

در روایت آمده است که در زمان پیامبر صلى الله علیه و آله مرد منافقى مؤمنین را مورد آزار و اذیت قرار مى‏داد، ابوبکر گفت: بیایید از دست او به پیامبر استغاثه بریم. حضرت فرمود: «انّه لا یستغاث بی و انّما یستغاث بالله».

این روایت را طبرانى در المعجم الکبیر ذکر کرده است. کسانى که قائل به منع استغاثه به پیامبر صلى الله علیه و آله هستند گاه به این روایت استناد مى‏کنند و این استدلال از اساس باطل است؛ زیرا اگر آن‏را بر ظاهرش بار کنیم مقصود منع استغاثه به حضرت به‏طور مطلق است و این امر با عمل صحابه در تضاد است؛ چراکه استغاثه به حضرت مى‏کردند و به‏واسطه او طلب باران مى‏نمودند، از او درخواست دعا مى‏کردند و حضرت با شادى و سرور به آنها پاسخ مى‏گفت. بنابراین باید آن‏را به‏گونه مناسب با عموم روایات، تأویل نمود تا بتواند در کنار روایات دیگر قرار گیرد.

بنابراین مى‏گوییم: مراد از این سخن اثبات حقیقت توحید در مسائل اعتقادى است و این‏که فریادرس حقیقى فقط خداست و بنده، واسطه‏اى بیش نیست یا با این سخن حضرت خواسته است به آنها آموزش دهد که نباید از بنده درخواستى را که قادر بر آن نیست، طلب کرد؛ امورى مانند رستگارى در بهشت، نجات از آتش، هدایت به معنى عصمت از گمراهى و ضمانت ختم به خیر گشتن، در زندگى.

هنگام درخواست، از خدا طلب کن‏ 

اما در مورد این روایت: «إذا سألت فأسأل اللَّه‏». در این روایت هیچ دلیلى براى منع درخواست و توسل وجود ندارد و نمى‏توان بدان تمسک جست و کسانى که از ظاهر حدیث این مطلب را به‏طور مطلق استنباط کرده‏اند راه را اشتباه رفته‏اند و خود را به غلط انداخته‏اند چرا که کسى که انبیا و صالحان را وسیله قرار دهد، خیر را از جانب خدا جلب نموده و شر را دفع نموده است؛ بنابراین او سائل خداوند است که طلب گشایش یا دفع ضررى را مى‏کند و این امر را با توسل به او انجام مى‏دهد و در این کار از اسبابى که خداوند امر کرده که از آن طریق به وجود و فضل الهى دست یابند، استفاده کرده، از اسباب سؤال نکرده؛ بلکه از واضع آنها، درخواست نموده است؛ پس کسى که مى‏گوید: اى رسول خدا! مى‏خواهم که چشممم به من برگردد یا بیمارى‏ام برطرف شود یا بلا از من دور شود، درواقع این مسائل را به‏واسطه شفاعت حضرت رسول صلى الله علیه و آله از خداوند طلب مى‏کند و مانند این است که گفته باشد در فلان و فلان امر براى من دعا یا شفاعت فرما و فرقى بین این دو لفظ نیست، جز این‏که دومى صراحت در مقصود دارد و مثل همین عبارت است کلام توسل‏جوینده که مى‏گوید: خدایا از تو مى‏خواهم به حق پیامبرت که چنین نفعى را مهیا فرمایى یا فلان‏بدى را دفع نمایى و متوسل در همه این موارد جز از خداوند درخواست نمى‏کند.

بدینسان معلوم است که احتجاج به حدیث «إذا سألت فأسأل اللَّه‏» براى ممنوعیت توسل مغالطه‏اى بیش نمى‏باشد که حدیث را به امرى حمل کرده که فساد و بطلانش ظاهر است.

از خدا مسألت کن و از او یارى طلب‏ 

این عنوان، از حدیث مرفوع مشهورى است که «ترمذى» از «ابن عباس» نقل کرده و آن را صحیح دانسته است؛ اما بسیارى از مردم در فهم این حدیث اشتباه مى‏کنند چراکه با استدلال به آن مى‏گویند که هیچ درخواست و یارى‏طلبیدنى به هر صورت و از هر راه جز از خداوند جایز نمى‏باشد و درخواست و کمک از غیرخدا شرک و خروج از ملت اسلام است و این افراد بدینگونه، توسل به اسباب و کمک گرفتن از آن‏را نفى و بسیارى از نصوص وارده در این باب را نابود مى‏سازند.

حقیقت این است که مقصود از حدیث شریف ذکر شده آن‏گونه که ظاهرش بیان مى‏دارد، نهى از درخواست و استعانت از غیر خدا نیست؛ بلکه مقصود، نهى از غفلت‏ واسطه بودن اسباب و انجام خیرات به‏دست خداست و مقصود توجه دادن به این مطلب است که اگر نعمت بر دست مخلوقات جارى مى‏شود ا زجانب خداوند و به‏وسیله اوست. و معنى چنین است: اگر مى‏خواهى از یکى از خلق کمک بگیرى و چاره‏اى جز این ندارى، همه اعتماد خود را بر خداوند و تنها بر او قرار ده و اسباب، مانع دیدن مسبب نگردد و مانند کسانى نباش که ظاهر ارتباط بین اشیا را که برخى بر دیگرى مترتب هستند مى‏بینند و از مرتبطکننده آن غافل هستند

آیا طلب امرى که تنها خداوند بر آن قادر است، شرک است؟ 

از جمله ادعاهاى باطلى که این تکفیرکنندگانِ متوسلینِ به پیامبر صلى الله علیه و آله به آن تمسک مى‏جویند چنین است: مردم از انبیا و صالحان، مطلبى را مى‏خواهند که کسى جز خداوند بر انجام آن توانایى ندارد و چنین کارى شرک است.

و اما جواب: این سوء تفاهمى است که در گذشته و امروز میان مسلمانان وجود داشته است. مردم از انبیا و صالحان مى‏خواهند که در برآورده شدن حاجت‏ها سبب‏ باشند و خدا به‏سبب شفاعت، دعا و توجه آنها به طلب و درخواست آنها عنایت کند، همچنان‏که چنین امرى در مورد شخصى کور یا افراد دیگرى که براى شفاعت و توسل به پیامبر صلى الله علیه و آله مراجعه مى‏کردند صادق است که حضرت درخواست ایشان را اجابت مى‏نمود و مرادشان را مى‏داد و فکرشان را آسوده مى‏ساخت و همه اینها به اذن خداوند بود و هیچ‏گاه حضرت به آنها نمى‏فرمود که با این کار شرک ورزیدى.

همچنین است همه اعمال خارق‏العاده‏اى که از حضرت خواسته شد؛ مانند درمان بیمارى‏هاى لاعلاج بدون استفاده از دارو، باراندن باران از آسمان بدون وجود ابر، جوشاندن چشمه، فروریختن آب از انگشتان، افزایش بخشیدن به طعام کم و مانند این مسائل که به‏صورت عادى تحت اختیار انسان نمى‏باشد و حضرت این مسائل را اجابت مى‏کرد و به آنها نمى‏فرمود: شما مشرک شدید و باید دوباره اسلام بیاورید؛ زیرا از من چیزى را طلب مى‏کنید که جز از خداوند ساخته نیست. آیا این افراد مخالف، بیش از حضرت رسول صلى الله علیه و آله و اصحابش توحید و مسائل مرتبط با آن را مى‏شناسند؟! این مطلبى است که هیچ جاهلى آن را تصور نمى‏کند تا چه رسد به عالم. قرآن مجید قول سلیمان پیامبر را حکایت مى‏کند که به جن و انس حاضر در مجلسش فرمود:

«یا أَیُّهَا الْمَلَؤُا أَیُّکُمْ یَأْتِینِی‏ بِعَرْشِها قَبْلَ أَنْ یَأْتُونِی مُسْلِمِینَ»؛

او از یارانش خواست که عرش عظیم را از من به شام آورند، کارى که از راه‏هاى خارق‏العاده انجام مى‏پذیرفت و براى اتمام حجت به بلقیس و ترغیب او به ایمان انجام گرفت.

با این مثال اگر مطلبى پنهان بود، روشن مى‏شود که مردم از اولیا مى‏خواهند که شفیع آنان به درگاه خدا شوند و این توانایى را خدا به آنها داده و این قدرت را او بدیشان بخشیده است؛ پس اگر کسى به پیامبر صلى الله علیه و آله مى‏گوید: مرا شفا بده یا قرض مرا ادا کن، مقصودش این است که براى شفا یافتن من وساطت کن و براى اداى قرضم دعا فرما و در مورد امور من به خداوند روى آور. بنابراین آنها جز آن‏چه را که خداوند دراختیار آنها قرار داده از دعا و شفاعت، طلب نمى‏کنند.

این همان معنایى است که ما در مورد قائلین این کلمات قائل هستیم و معتقدیم که اسناد در کلام این افراد مجاز عقلى است و سخن گفتن به این شیوه ایرادى ندارد همان‏گونه که خداوند سبحان مى‏فرماید: «سُبْحانَ الَّذِی خَلَقَ اْلأَزْواجَ کُلَّها مِمَّا تُنْبِتُ اْلأَرْضُ»؛

و قول پیامبر صلى الله علیه و آله: «إن ممّا ینبت الربیع ما یقتل حبطا أو یلم‏».چنین اسنادى در کلام خدا و رسول صلى الله علیه و آله همچنین در سخنان عوام و خواص بسیار زیاد است و اشکالى بر آن مترتب نیست چراکه صدور چنین کلماتى از موحدّان- با وجود قرینه بر مقصودشان- متضمن سوء ادب نمى‏باشد.

اکنون یک سؤال‏ 

آیا این افراد مخالف، اعتقاد دارند که شهدا زنده‏اند و نزد پروردگار روزى مى‏خورند همان‏گونه که قرآن به آن تصریح کرده است یا نه؟ اگر اعتقاد ندارند که ما با آنها سخنى نداریم چرا که آنها قرآن را تکذیب مى‏کنند آن‏جا که مى‏گوید:

«وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ‏ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُونَ»؛«وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ».

و اگر به این امر اعتقاد دارند به آنها مى‏گوییم: پیامبران و بسیارى از مسلمانان صالح، که در زمره شهیدان نمى‏باشند؛ مانند بزرگان صحابه بدون هیچ شک و شبهه‏اى داراى مرتبه‏اى برتر از شهیدان مى‏باشند؛ پس اگر زنده بودن، براى شهدا ثابت است براى افرادى که در درجه بالاترى هستند به‏طریق اولى ثابت است، علاوه بر این‏که در احادیث صحیح به زنده بودن انبیا تصریح گردیده است؛ پس اگر بگوییم هرگاه با ادله قطعى، بتوان زندگى ارواح را ثابت نمود، به‏ناچار باید خصوصیات آن زندگى را اثبات کنیم، زیرا ثبوت ملزوم، ثبوت لازم را واجب مى‏شمارد همان‏گونه که نفى لازم، نفى ملزوم را واجب مى‏دارد.

برفرض این‏که ما از مواضع خود عقب‏نشینى کنیم و به این امر تسلیم شویم که ارواح پس از جدا شدن از اجساد قدرت بر انجام کارى ندارند، هنوز این سخن باقى است که اگر انبیا و اولیا نمى‏توانند به‏صورت تصرف در عالم به فریاد استغاثه‏کنندگان برسند، ولى مى‏توانند براى زائرین‏ خود یا استغاثه‏کنندگان دعا کنند همان‏گونه که انسان‏هاى صالح براى هم دعا مى‏کنند، چراکه آنها زنده، داراى احساس و آگاهى هستند و دعاى آنها از قبیل دعاى فاضل براى مفضول یا حدّاقل دعاى برادر براى برادر است. در حالى که احساس و علم آنها بعد از مفارقت از جسد کامل‏تر و وسیع‏تر مى‏گردد؛ زیرا حجاب‏هاى خاکى و نزاع‏هاى شهوانى بشرى را، به‏جانبى افکنده است.

و در حدیث آمده است: اعمال ما بر پیامبر صلى الله علیه و آله عرضه مى‏شود، اگر در آنها خیر ببیند خداوند را سپاس مى‏گوید و اگر جز خیر ببیند براى ما استغفار مى‏کند و باید گفت: فریادرس حقیقى و یارى‏کننده فقط خداست ولى سائل، متوسل به پیامبر صلى الله علیه و آله مى‏شود.

ادعاى باطل‏ 

این‏که ادعا مى‏شود، مرده قدرت انجام کارى ندارد، باطل است و بر این مبنا است اگر معتقد باشند مرده به‏طور کامل تبدیل به خاک مى‏شود و چنین اعتقادى عین نادانى است؛ زیرا از پیامبر صلى الله علیه و آله بلکه از خداوند جلّ جلاله اخبار ثابتى در مورد زندگى ارواح و بقاى آنها بعد از جدا شدن از جسم رسیده است. از جمله: و روز بدر که پیامبر صلى الله علیه و آله ارواح را صدا زد و فرمود: «یا ابا جهل! یا عتبه بن ربیعه! یا شیبه بن ربیعه، یا امیه بن خلف، هل وجدتم ما وعدکم ربّکم حقّاً؟ فإنّی وجدت ما وعدنی ربّی حقّاً»

آن‏گاه به حضرت گفته شد: این چه عملى است؟ و حضرت فرمود: شما از آنها شنواتر نیستید.