الفاظ به ‏کار گرفته شده در مدح پیامبر صلى الله علیه و آله‏ 

گاه الفاظى در مدح پیامبر صلى الله علیه و آله به کار رفته است که به‏واسطه آن امر بر برخى مشتبه گردیده و گوینده آن را تکفیر کرده‏اند؛ مانند این سخن که ما پناهى جز پیامبر صلى الله علیه و آله نداریم و مانند: امیدى جز او نیست، من به او پناهنده شده‏ام؛ در مصائب به او پناه برده مى‏شود؛ اگر تو جواب ندهى از چه کسى درخواست کنم.

که مقصود این است که پناهى درمیان خلق و امیدى درمیان انسان‏ها جز او نیست و یا از میان خلایق در گرفتارى‏ها به او پناه برده مى‏شود، به‏خاطر کرامت او نزد مولایش تا او رو به‏سوى خدا نماید و از او طلب کند و اگر او از چنین کارى دست کشد از کدام بنده‏اى مى‏توان طلب نمود؟ با وجود این‏که ما در دعا و توسل چنین الفاظى را به‏کار نمى‏بریم و از مردم نمى‏خواهیم چنین کنند و به آن نیز ترغیب نمى‏کنیم تا به اوهام دچار نشویم و از الفاظ مورد اختلاف فاصله بگیریم و به الفاظى تمسک جوییم که اختلافى در آن نیست، ولى باید توجه کنیم که نسبت کفر دادن به گویندگان این الفاظ عجولانه و رفتارى غیرحکیمانه است؛ زیرا باید درنظر بگیریم که گویندگان این الفاظ، افراد موحّدى هستند که شهادت به «لا إله إلّااللَّه» و «محمد رسول اللَّه» مى‏دهند، نماز مى‏خوانند و همه اصول دینى را قبول دارند، خدا را پروردگار خویش مى‏دانند و محمد صلى الله علیه و آله راپیامبر واسلام‏را دین خویش مى‏شمارند وبا این اعتقادات حرمت مسلمین و ذمه اهل دین به آنها تعلق مى‏گیرد.

از «انس» ذکر شده که از رسول خدا نقل کرده است:

«من صلّى صلاتنا و اسلم و استقبل قبلتنا و أکل ذبیحتنا فذلک المسلم الذی له ذمه اللَّه و رسوله فلا تخفروا اللَّه فی ذمّته‏»؛این روایت را بخارى آورده است از همین روست که بر ما واجب است اگر در کلام مؤمنان شاهد اسناد چیزى به غیر خدا بودیم آن را بر مجاز عقلى حمل کنیم و حق نداریم آنها را تکفیر کنیم چراکه مجاز عقلى در کتاب و سنت استعمال مى‏شود و بیان این عبارات از موحد کافى است که ما این اسناد را مجازى بدانیم؛ زیرا اعتقاد صحیح موحّد این است که خداوند خالق بندگان و عمل آنهاست و هیچ احدى جز او- چه زنده و چه مرده- تأثیرگذار نمى‏باشد و این معنى توحید است و در غیر این صورت فرد دچار شرک مى‏شود و در میان مسلمین هیچ‏کس نیست که معتقد به مشارکت افراد با خدا در انجام یا ترک کارى یا روزى‏بخشى یا زنده کردن و میراندن و از این قبیل الفاظ توهین‏آمیز باشد؛ بنابراین مقصود افرادى که چنین مى‏گویند شفیع قرار دادن این وسائل نزد خداوند است و هدف فقط خداوند است و هیچ مسلمانى اعتقاد ندارد که اگر از فردى درخواست مى‏کند آن فرد بدون توجه دور یا نزدیک به خدا قادر به انجام یا ترک کارى باشد یا با توجهى که نوعى شرک در آن باشد چنین کارى را انجام مى‏دهد و به خدا پناه مى‏بریم که مسلمانى را به‏خاطر خطا یا جهل یا فراموشى یا اجتهاد متهم به شرک یا کفر کنیم.

و باید گفت: اگر بسیارى از این افراد در این‏که به‏صورت مستقیم از حضرت رسول، طلب شفاعت، بخشش، بهشت، سعادت و شفا مى‏کنند، خطاى در تعبیر دارند اما در توحیدشان دچار خطا نشده‏اند؛ زیرا مقصود شفاعت این وسائل، نزد خداوند است گویا که مى‏گوید: اى رسول خدا، از خدا بخواه که مرا ببخشد.

و مسلّم است که حضرت نه به‏صورت مستقل و نه با استفاده از توان‏خویش، بلکه با اجازه، امر و قدرت الهى آن را انجام مى‏دهد. ایشان بنده مأمورى است مقام و منزلت خاصى نزد خداوند دارد و به‏واسطه کرامت اوست که همه مردمى که به او ایمان دارند و رسالتش را تصدیق مى‏کنند و فضل و کرامتش را باور دارند، به خدا متوسل مى‏شوند.

از همین روست که مى‏بینى حضرت صلى الله علیه و آله در برخى اوقات، وقتى از طریق وحى یا حالت افراد متوجه شود که سائل یا شنونده نقصى در اعتقادش دارد، هشدار مى‏دهد.

در یک‏جا آگاهى مى‏دهد که سید فرزندان آدم است و در جاى دیگر مى‏فرماید که سید و آقا فقط خداست، در یک موقعیت به او استغاثه مى‏جویند و خود به آنها مى‏آموزد که به او متوسل شوند و در موقعیتى دیگر مى‏گوید استغاثه فقط به درگاه خداست نه به من!

نتیجه این‏که، استغاثه‏کننده‏اى که اعتقاد به قدرت خلق و ایجاد براى غیر خدا ندارد، کافر نیست و فرق قائل شدن بین مرده وزنده اولیا، بى‏معنى است بنابراین اگر اعتقاد به قدرت ایجاد توسط غیر خدا را داشته باشد کفر ورزیده و این برخلاف نظر معتزله است که مى‏گویند انسان افعال را خلق مى‏کند و اگر اعتقاد داشته باشد که این ولى سبب است یا از خداوند این قدرت را کسب کرده است حکم به کفر او نمى‏شود.

باتوجه به این سببیت، براى مرده نیز ممکن است و مى‏تواند با دعا آن را کسب کند و ارواح براى نزدیکان خود دعا مى‏کنند.

وپیامبر صلى الله علیه و آله مى‏فرمایند: «إن ‏أعمالکم ‏تعرض على أقاربکم وعشائرکم من الأموات فإن کان خیراً استبشروا و إن کان‏غیرذلک قالوا: اللهم ‏لاتمتهم حتى تهدیهم کما هدیتنا».