توسل به پیامبر صلى الله علیه و آله در عرصه ‏هاى قیامت‏ 

اما در مورد توسل به پیامبر صلى الله علیه و آله در روز قیامت، آن‏قدر روایات شفاعت فراوان است که به حدّ تواتر رسیده و نیازى به اطاله کلام نیست.

نصوص صریح دلالت بر این دارد که در قیامت هنگامى که سختى‏ها به اوج و شدت مى‏رسد، مردم براى گشایش گرفتارى خویش به انبیا، استغاثه مى‏جویند، به آدم، نوح، ابراهیم، موسى، عیسى و همگى آنها را، به سید مرسلین حضرت محمد صلى الله علیه و آله احاله مى‏کنند و هنگامى که مردم به پیامبر صلى الله علیه و آله روى مى‏آورند حضرت به فریادرسى آنها مى‏شتابد و آنها را نصرت مى‏کند و مى‏فرماید: من عهده‏دار چنین امرى هستم؛ سپس به سجده مى‏افتد و برنمى‏خیزد تا ندا داده شود که سر بردار و شفاعت کن که پذیرفته مى‏شود.

بنابراین در این مورد، اجماع انبیا، مرسلین، مؤمنین و تأیید الهى است که استغاثه به بزرگان مقرّب، در شدائد از بزرگ‏ترین کلیدهاى گشایش و از اسباب رضایت پروردگار جهانیان است.

شوکانى در مورد روایت مرد نابینایى که نزد پیامبر آمد- و ذکر آن گذشت- مى‏گوید مردم در این زمینه دو قول دارند:

اول: این‏که توسل، آن چیزى است که عمر بن خطاب ذکر کرده است و گفته که هنگامى که خشکسالى مى‏شد، ما به‏واسطه پیامبر صلى الله علیه و آله به خدا توسل مى‏جستیم و الان به‏وسیله عموى پیامبر صلى الله علیه و آله توسل مى‏جوییم. این روایت در صحیح بخارى و کتب دیگر آمده است. عمر نقل نموده که آنها به پیامبر صلى الله علیه و آله در زمان حیاتش جهت طلب باران توسل مى‏جستند و پس از وفات پیامبر صلى الله علیه و آله به عمویش جهت استسقا، متوسل مى‏شدند بدین معنى که او دعا کند و آنها هم به همراه او دعا کنند و بدین‏گونه او وسیله آنها نزد خدا باشد و در این زمینه پیامبر شافع و دعاکننده مى‏باشد.

دوم: این‏که توسل به حضرت در زمان حیات و پس از وفات و در حال حضور و غیبت حضرت مى‏باشد.

توسل در زمان حیات حضرت که ثابت و غیرقابل انکار است و همچنین توسل به غیر آن حضرت پس از وفات حضرت- به دلیل اجماع سکوتى صحابه و انکار نکردن آنها توسل‏عمر را به‏عباس عموى پیامبر صلى الله علیه و آله- ثابت مى‏گردد.

اما از نظر بنده، دلیلى وجود ندارد که توسل را اختصاص به پیامبر صلى الله علیه و آله بدهیم آن‏گونه که شیخ «عزالدین بن عبدالسلام» آورده است، بر این ادعا دو دلیل داریم:

۱- آن‏چه از اجماع صحابه بر توسل به غیر پیامبر صلى الله علیه و آله ذکر شد.

۲- این‏که توسل به اهل فضل و علم، درحقیقت توسل به اعمال صالح و برترى و فضل آنان است؛ زیرا افضلیت جز به عمل نمى‏باشد؛ بنابراین اگر کسى بگوید خدایا من به‏واسطه فلان‏عالم به تو توسل مى‏جویم، به اعتبار مقام علمى عالم است و در صحیح مسلم و بخارى و کتب دیگر آمده است که پیامبر صلى الله علیه و آله از سه نفرى که زیر صخره بزرگى گرفتار شده بودند نقل نموده که هریک از آنها به بزرگ‏ترین عملى که انجام داده بود توسل جست و نجات یافت؛ بنابراین اگر توسل به اعمال نیک جایز نباشد یا شرک محسوب شود وآن‏گونه که‏متعصبانى مانند «ابن عبدالسلام» و پیروانش قائلند، نباید دعایشان اجابت شود و نباید پیامبر بعد از نقل حکایت آنها سکوت کند.

و بدین‏وسیله معلوم مى‏شود که استدلال افرادى که با استناد به آیات زیر از توسل به انبیا و صالحین ممانعت‏ مى‌کنند، وارد نیست:

«ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى‏»؛

«فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً»؛

«لَهُ دَعْوَهُ الْحَقِّ وَ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لا یَسْتَجِیبُونَ لَهُمْ بِشَیْ‏ءٍ»؛

که استناد به این آیات از باب استدلال به مورد اختلاف بر چیزى که بیگانه و بى‏ربط به نزاع است مى‏باشد؛ زیرا آیه اول اشعار دارد به این‏که آنها مورد پرستش واقع مى‏شدند در حالى‏که شخص توسل جوینده به عالم، او را عبادت نمى‏کند بلکه معتقد است او به‏واسطه علمش نزد خداوند مزیتى دارد که این امر، موجب توسل گردیده است. در آیه دوم نیز خواندن همراه با خدا مطرح گردیده است در حالى‏که متوسل به عالم فقط خدا را مى‏خواند و توسل او درواقع به عمل صالحى است که برخى بندگان انجام مى‏دهند مشابه توسل آن سه تن که زیر صخره گرفتار آمده بودند به عمل صالحشان. و در پاسخ به استنادکنندگان به آیه سوم نیز باید گفت اشخاص مذکور در آیه، کسانى را مى‏خواندند که آنها را اجابت نمى‏کردند و خداى استجابت‏کننده را صدا نمى‏زدند، در حالى که متوسل به عالم، به جز خدا را نمى‏خواند و نه غیر خدا را مى‏خواند. و نه کسى را در درخواست خود با خدا شریک مى‏گیرد.

بنابراین اگر این مفهوم روشن شود به وضوح ادله ممانعت‏کنندگان از توسل، مردود مى‏شود؛ چراکه استدلال به ادله‏اى دارند که خارج از محلّ نزاع است.

گروهى دیگر، براى منع توسل استدلال به این آیات نموده‏اند:

«لَیْسَ لَکَ مِنَ اْلأَمْرِ شَیْ‏ءٌ»؛

«قُلْ لا أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعاً وَ لا ضَرًّا»؛

این دو آیه، تصریح دارد که پیامبر صلى الله علیه و آله چیزى از امر الهى را دراختیار ندارد و نمى‏تواند ضرر و نفعى را نیز متوجه خود کند؛ پس چگونه ممکن است براى دیگران مالک ضرر و نفع باشد؟ باید توجه داشت که در این دو آیه دلیلى براى منع توسل به آن حضرت یا دیگر انبیا، اولیا و علما وجود ندارد؛ زیرا خداوند براى پیامبر، مقام محمود قرارداده است که همان مقام شفاعت عظمى‏ است و از مردم خواسته است که از او سؤال و طلب نمایند و به او گفته است: درخواست کن تا به تو عطا شود و شفاعت کن تا مورد قبول قرار گیرد؛ البته در کتاب خداوند عزیز، ذکر گردیده که شفاعت به اذن خداوند است و جز براى افراد مورد رضایت خداوند عملى نمى‏باشد.

از دلایل دیگرى که استدلال به منع توسل کرده‏اند سخن پیامبر صلى الله علیه و آله است که وقتى آیه:

«وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ اْلأَقْرَبِینَ»

نازل شد فرمود: «یا فلان بن فلان، لا أملک لک من اللَّه شیئاً ویا فلانه بنت فلان لا أملک لک من اللَّه شیئاً»؛ که البته در این سخن به این مطلب تصریح شده است که پیامبر نمى‏تواند به کسى که خداوند نسبت به او اراده ضرر کرد، نفعى برساند همچنان‏که نمى‏تواند ضررى به فردى رساند که خداوند نفع او را اراده کرده است و این‏که حتّى حضرت نمى‏تواند دربرابر اراده خداوند، به خویشاوندانش کمک کند. و این مسأله براى هر مسلمانى واضح است و این مسأله به‏معنى عدم توسل به او در درخواست از خداوند نیست؛ زیرا در توسل، طلب کردن از کسى مطرح است که امر و نهى به‏عهده اوست جز این‏که سائل با سؤال خویش چیزى را که سبب اجابت مى‏گردد پیش مى‏فرستاد و سؤال تنها از خداوند، صاحب منع و عطا که خود مالک روز جزاست، مى‏باشد.