عدم تفاوت حیات و مرگ در توسل‏ 

اگر کسى بگوید: فریادخواهى از حضرت و شکایت به او و شفاعت و یارى‏طلبیدن از او و همه مواردى که در این زمینه مطرح است، فقط در زمان زندگى حضرت صحیح است و بعد از مرگ ایشان کفر است یا با کمى تسامح بگوید مشروع نیست یا جایز نمى‏باشد، ما در جواب مى‏گوییم:

اگر فریادخواهى و توسل در حیات پیامبر صلى الله علیه و آله صحیح باشد، انبیا و بندگان مورد عنایت خداوند در قبور نیز زنده هستند و اگر فقیه دلیلى بر صحت توسل و استغاثه به حضرت جز قیاس این امر با توسل و استغاثه در زمان حیات نداشته باشد، برایش کافى است، زیرا پیامبر زنده و به امور امت خویش عنایت و توجه دارد و با اجازه خداوند در مسایل امت تصرف مى‏کند، از مسایل آنها آگاه و صلوات مصلّین بر او عرضه مى‏شود و سلام امت با وجود کثرت به او مى‏رسد.

و هرکس آشنایى با عالم ارواح و خصوصیات آنها داشته باشد بالأخص ویژگى‏هایى که خداوند براى روح‏هاى بلند قرار داده است، قلبش با این ایمان گشایش مى‏یابد چه رسد خصایص روح پیامبر صلى الله علیه و آله که روح‏الأرواح و نورالأنوار است.

حضرت حمزه فاعل خیر و کاشف کرب‏ 

«ابن شاذان» از «ابن مسعود» نقل کرده است که گفت: ما هرگز ندیدیم که پیامبر صلى الله علیه و آله به‏شدتى که بر حمزه گریست بر چیزى گریسته باشد و حضرت صلى الله علیه و آله او را رو به قبله نهاد و بالاى جنازه‏اش ایستاد و آن‏قدر گریست که صداى هق‏هق گریه، گلویش را بست در حالى‏که مى‏گفت: «یا حمزه! یا عمّ رسول اللَّه وأسد اللَّه وأسد رسوله یا حمزه فاعل الخیرات! یا حمزه کاشف الکربات! یا ذاب عن وجه رسول اللَّه!»

شبهه‏اى مردود 

همه این احادیث و روایات، توسل را اثبات و تأیید مى‏کنند؛ اما اگر کسى شبهه کند که این امر اختصاص به‏ زمان حیات حضرت دارد، باید جواب داد:

دلیلى براى این اختصاص وجود ندارد؛ زیرا روح بقا دارد و احساس و درک و دریافت توسط روح انجام مى‏گیرد.

دیدگاه اهل سنت و جماعت نیز چنین است که مرده مى‏شنود و حس مى‏کند و درک مى‏کند، از خیر بهره‏مند و شاد مى‏شود و از شر، ناراحت و آزرده مى‏گردد. و این امر نسبت به هر انسانى قابل تطبیق است و از همین روست که پیامبر صلى الله علیه و آله اهل قلیب را که از کفار قریش بودند در روز بدر صدا زد و فرمود: «یا عتبه، یا شیبه، یا ربیعه» به حضرت گفتند: چگونه آنها را صدا مى‏زنى در حالى‏که لاشه‏اى بیش نیستند؟ حضرت فرمود: شما شنواتر از آنها نیستید و لکن آنها قادر به پاسخگویى نمى‏باشند؛ بنابراین اگر مطلب یادشده در مورد همه انسان‏ها صادق است، چگونه در مورد بهترین، گرامى‏ترین و بزرگ‏ترینِ خلائق، درست نباشد؟

بدون شک حضرت کامل‏ترین احساس و برترین ادراک و قوى‏ترین دریافت را داراست؛ ضمن این‏که به صراحت- در روایات بسیار- اشاره شده است که حضرت کلام را مى‏شنود و سلام را جواب مى‏گوید و اعمال امت بر او عرضه مى‏شود و او در برابر بدى‏هاى امتش استغفار و در برابر خوبى‏ها، شکر مى‏گوید.

و ارزش انسان درواقع به مقدار ادراک، احساس و دریافت اوست نه به زندگى‏اش و از همین روست که مى‏بینیم بسیارى از زندگان را خداوند از احساس و دریافت محروم نموده است و از همان فکر کوتاه و ذوق ناچیز خویش نیز بهره نمى‏برند و باید آنها را در صفوف مردگان به‏حساب آورد والعیاذ باللَّه.

صحابه از پیامبر صلى الله علیه و آله، طلب شفاعت مى‏کنند

برخى چنین پنداشته‏اند که در دنیا نمى‏توان از پیامبر صلى الله علیه و آله طلب شفاعت کرد و برخى دیگر از لجوجان این امر را شرک و گمراهى مى‏دانند و به این آیه استناد مى‏کنند:

«قُلْ لِلَّهِ الشَّفاعَهُ جَمِیعاً».

این استدلال باطل است با دو دلیل، که بیانگر فهم نادرست آنان است:

۱- هیچ نصّى در کتاب و سنت وجود ندارد که طلب شفاعت از پیامبر را در دنیا نهى کرده باشد.

۲- آیه مذکور دلالت بر مدعاى ذکرشده ندارد، بلکه این آیه مانند بسیارى از آیات دیگر، بیانگر مختص بودن همه آن‏چه در ملکیت خداوند است به او، و عدم تعلقش به دیگران است به این معنى که او تصرف در آنها مى‏کند و این امر، نفى‏کننده عطاى او به هرکس که بخواهد نیست؛ زیرا او مالک ملک است به هرکس بخواهد مى‏دهد و از هرکس بخواهد مى‏ستاند و مشابه این آیه است آیه:

«لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ».

و پس از وصف خویش به مالک الملک مى‏گوید:

«تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشاءُ».

پس همان‏گونه که خدا به هرکس هرچه بخواهد مى‏دهد و از عزتى که اختصاص به خویش دارد به رسول و مؤمنین مى‏دهد، از شفاعتى که اختصاص به او دارد به انبیا و بندگان صالحش؛ بلکه به بسیارى از بندگان مؤمنش- طبق روایات صحیح متواتر- عطا مى‏کند.

چه مشکلى به‏وجود مى‏آید اگر انسان از مالکى، برخى از مایملکش را درخواست کند، به‏خصوص اگر آن مالک کریم و سائل به‏شدت محتاج و نیازمند به آن چیز باشد. آیا شفاعت چیزى جز دعا کردن است و دعا نیز مورد اذن و مقبولیت قرار گرفته، به‏خصوص اگر از جانب پیامبران و صالحان باشد، چه در زمان حیات چه پس از وفات، در قبر و چه در روز قیامت.

بنابراین، حقّ شفاعت به کسانى که پیمانى با خدا دارند عطا گردیده است و خداوند عزّ وجلّ شفاعت را درمورد هرکس که با توحید از دنیا برود مى‏پذیرد.

این سخن ثابت شده که برخى از اصحاب از پیامبر صلى الله علیه و آله طلب شفاعت کردند و پیامبر صلى الله علیه و آله نفرمود چنین درخواستى شرک است، تو باید از خدا طلب کنى و چیزى را براى او شریک قرار ندهى. و پیامبر مى‏فرمود: ان‏شاء اللَّه چنین خواهم کرد.

این روایت را «ترمذى» در سنن در باب «ما جاء فی صفه الصراط» آورده و آن را حسن دانسته است.

همین‏طور درخواست شفاعت از دیگر اصحاب نیز مطرح گردیده است.

اگر طلب شفاعت از حضرت در دنیا و در زمان حیات ایشان صحیح است مى‏توان گفت که آن امر بعد از وفات حضرت نیز اشکالى ندارد؛ بنابرآن‏چه اعتقاد اهل سنت و جماعت در مورد حیات برزخى انبیا است و پیامبر ما محمد صلى الله علیه و آله کامل‏ترین و بزرگ‏ترین آنها در این زمینه است، چراکه سخن را مى‏شنود و اعمال امت بر او عرضه مى‏شود و از خدا برایشان طلب استغفار مى‏کند و خداى را حمد مى‏کند و صلوات مصلّین به او مى‏رسد؛ حتى اگر در دورترین نقطه این سرزمین باشد، همان‏گونه که در حدیثى- که جمعى از حفاظ حدیث آن را صحیح دانسته‏اند- این مطلب آمده است: «حیاتی خیر لکم تحدثون ویحدث لکم‏ ومماتی خیر لکم تعرض أعمالکم علیّ فإن وجدت خیراً حمدت اللَّه وإن وجدت شراً استغفرت اللَّه لکم‏».

إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ‏

ما اعتقاد راسخ و محکم داریم که اصل در طلب یارى، فریاد خواهى، مسألت و صدازدن، اختصاص به خداوند دارد و در این امر هیچ شک و تردیدى نیست. خدا یاریگر، فریادرس و اجابت‏کننده دعاست و او فرموده است:

«وَ لا تَدْعُ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا یَنْفَعُکَ وَ لا یَضُرُّکَ فَإِنْ فَعَلْتَ فَإِنَّکَ إِذاً مِنَ الظَّالِمِینَ وَ إِنْ یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا کاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ».

و در آیات دیگر:

«فَابْتَغُوا عِنْدَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَاعْبُدُوهُ»؛«وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ یَدْعُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لا یَسْتَجِیبُ لَهُ إِلى‏ یَوْمِ الْقِیامَهِ»؛«أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ»؛

بنابراین همه‏گونه عبادت تنها براى خداست، و هیچ بخشى از آن را نمى‏توان به‏سوى دیگران- هرکس که باشد- جهت‏دهى کرد.

ما معتقدیم که خداوند خالق بندگان و افعال آنهاست و هیچ موجودى جز او- اعمّ از زنده یا مرده- تأثیرگذار نمى‏باشد، و هیچ‏کس با خداوند در انجام یا ترک کار یا روزى‏رسانى و زنده کردن و میراندن شریک نمى‏باشد و هیچ احدى قدرت بر انجام یا ترک کارى را مستقلًا یا با مشارکت خداوند یا در مراتب کمتر از این ندارد.

بنابراین، یگانه‏تصرف‏کننده در هستى، خداوند تعالى است و هیچ‏کس مالک چیزى نیست مگر هنگامى که خداوند به او تملیک کند و اجازه تصرف دهد؛ هیچ انسانى براى خودش- چه رسد به دیگران- مالک نفع و ضرر و مرگ و زندگى و حشر و نشر نیست مگر مواردى که خدا بخواهد و با اذن او. بنابراین، نفع و ضرر محدود به این مرزها و مقید به این شرایط است و نسبت دادن این امور به خلق از باب اسباب بودن آنها و کسب این امور است نه از باب خلق و ایجاد کردن یا تأثیرگذارى یا علت بودن آنها است. بنابراین چنین نسبت‏هایى مجازى است نه حقیقى؛ ولى مردم تعبیرات گوناگونى از این واقعیت دارند.برخى در استعمال مجاز و بیش از حد زیاده‏روى مى‏کنند و به‏گونه‏اى دچار شبهات لفظى مى‏گردند که حقیقتاً از آن برى مى‏باشند و درواقع قلب آنها تسلیم توحید محض و تنزیه خداوند تعالى‏ است.

توجه به پیامبر صلى الله علیه و آله و یارى خواستن از ایشان‏

چنان‏که ذکر شد ما اعتقاد قطعى و محکم داریم که اصل در یارى خواستن، استغاثه، صدازدن و مسألت از خداست و تنها او یارى‏کننده و فریادرس و اجابت‏گر است و خود فرموده است:

«وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ».

بنابراین هرکس از مخلوقى کمک بخواهد یا فریادخواهى کند یا صدایش زند یا از او طلب نماید- خواه زنده یا مرده- و اعتقادش این باشد که او خودش مستقلًا بدون استعانت از خدا ضرر یا نفع مى‏رساند، این فرد مشرک است. و لیکن خداوند اجازه داده است که مردم، برخى از برخى دیگر کمک بگیرند یا فریادرسى بخواهند وفرمان داده که هرکس از او کمک خواسته مى‏شود، کمک کند و هرکه مورد فریادرسى قرار مى‏گیرد به یارى او بشتابد و هرکه را صدا مى‏کنند اجابت کند و احادیث در این زمینه بسیار است که به فریادرسى درمانده، کمک محتاج و گره‏گشایى مشکلات، توصیه مى‏کند و پیامبر صلى الله علیه و آله بزرگ‏ترین انسانى است که به‏وسیله او نزد خداوند براى حل مشکلات و برآورده شدن حاجات فریادرسى مى‏شود.

چه شدت و سختى‏اى بزرگ‏تر از سختى روز قیامت، هنگامى که وقوف به طول انجامد و فشار بالا گیرد و حرارت و عرق‏ریزان مردم را احاطه کند، با اوج گرفتن این شدت و به نهایت رسیدن آن مردم به بهترین خلق خدا استغاثه جسته و او را وسیله به درگاهش قرار مى‏دهند همان‏گونه که پیامبر صلى الله علیه و آله مى‏فرماید: «وبیناهم کذلک استغاثوا بآدم‏»؛و حضرت از لفظ استغاثه استفاده مى‏کنند و همین لفظ در صحیح بخارى آمده است.

کمک‏خواهى و طلب فریادرسى از خدا به‏واسطه حضرت رسول صلى الله علیه و آله در مصائب‏

دلایل ونصوص فراوانى بر این مضمون وارد شده است که هنگام خشکسالى و نباریدن باران، مردم به حضرت پناه مى‏بردند، او را شفیع و وسیله قرار مى‏دادند و به واسطه او به خداوند استغاثه مى‏جستند، حالِ خویش را بر پیامبر صلى الله علیه و آله عرضه مى‏کردند و از بلا و گرفتارى خویش به او شکوه مى‏بردند.

مثلًا مى‏بینیم که عرب بیابانى در روز جمعه، هنگامى که حضرت مشغول خطبه نماز است فریاد مى‏زند و مى‏گوید: اى رسول خدا! اموال ما از بین رفته و راه‏ها بر روى ما بسته شده است، از خداوند بخواه که به فریاد ما برسد؛ آن‏گاه باران شروع به باریدن کرد و تا جمعه بعد ادامه یافت. آن فرد نزد حضرت آمد و عرض کرد:

خانه‏هاى ما خراب شده و چهارپایان به هلاکت افتاده‏اند و از شدت باران راه‏ها بر ما بسته شده است؛ پس حضرت دست به دعا برداشت، ابرها به‏سویى رفتند و بارش باران به بیرون شهر جهت داده شد. این روایت را «بخارى» در کتاب «الاستسقاء» باب «سؤال الناس الامام استسقاء إذا قحطوا» آورده است.

پیامبر صلى الله علیه و آله تکیه‏گاه، پناه و نگهدارنده‏

«حسان بن ثابت» (شاعر پیامبر صلى الله علیه و آله) او را ندا مى‏کند و حضرت را تکیه‏گاهى مورد اعتماد و حصنى براى پناه‏جویى مى‏شمارد:

یا رکن معتمد و عصمه لائذ

و ملاذ منتجع وجار مجاور

یا من تخیره الإله لخلقه‏

فحیاه بالخلق الزکی الطاهر

أنت النبی وخیر عصبه آدم‏

یا من تجود کفیض بحر زاخر

میکال معک وجبرئیل کلاهما

مدد لنصرک من عزیز قادر

قصه عتبى در توسل‏

ابن کثیر مى‏گوید: گروهى از جمله: شیخ ابومنصور صباغ، حکایت مشهورى را از عتبى نقل کرده‏اند که گفته است: کنار قبر پیامبر صلى الله علیه و آله نشسته بودم که عرب بیابانى آمد و گفت: السلام علیک یا رسول اللَّه، شنیده‏ام که خداوند مى‏گوید:

«وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً»؛

و اکنون با استغفار از گناهان به‏سویت آمده‏ام و تو را نزد پروردگارم شفیع قرار داده‏ام، سپس این اشعار را خواند:

یا خیر من دفنت بالقاع أعظمه‏

فطاب من طیبهن القاع والأکم‏

نفسی الفداء لقبر أنت ساکنه‏

فیه العفاف وفیه الجود والکرم‏

پس از رفتن اعرابى، خواب بر من غلبه کرد و در خواب‏ پیامبر صلى الله علیه و آله را دیدم که فرمود: نزد آن اعرابى برو و به او بشارت بده که خداوند او را بخشیده است. این قصه را امام نووى در کتاب معروفش «الإیضاح» در باب ۶، ص ۴۹۸ بیان کرده است همچنان‏که «ابن کثیر» در تفسیر مشهورش ذیل آیه ‏«وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ …» بیان داشته است.

و «امام قرطبى» در تفسیرش به‏نام «الجامع» قصه‏اى شبیه این را نقل نموده است و مى‏گوید: «ابوصادق» از على نقل مى‏کند که گفت: بعد از سه روز که از دفن پیامبر گذشته بود، عربى بیابانى نزد قبر آمد، خود را روى قبر انداخت و از خاک قبر بر سرش ریخت و گفت: اى رسول خدا صلى الله علیه و آله ما سخن تو را شنیدیم و آن‏چه را از خدا دریافته بودى ما از تو گرفتیم و از جمله آیات نازل‏شده بر تو این آیه است:

«وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ …»

و من بر خود ستم کرده‏ام و آمده‏ام تا تو برایم استغفار کنى؛ پس صدایى از قبر برخاست که مى‏گفت: محققاً تو مورد آمرزش قرار گرفته‏اى.

توسل عمر به عباس‏ ^

«بخارى» در صحیح خود از «انس» نقل مى‏کند که در هنگام خشکسالى «عمر بن خطاب» با توسل به «عباس بن عبدالمطلب» طلب باران مى‏کرد و مى‏گفت: خداوندا ما توسل به پیامبرمان مى‏کردیم و تو باران بر ما نازل مى‏کردى و امروز ما متوسل به عموى پیامبرمان شده‏ایم، پس بارانت را بر ما نازل فرما.

«زبیر بن بکار» در «انساب» از طریق دیگرى این قصه را به‏صورت مفصل‏تر آورده است که خلاصه آن چنین است:

از عبداللَّه بن عمر، نقل شده است که: عمر بن خطاب در سال «رماده»به عباس بن عبدالمطّلب توسل جست، به میان مردم رفت، سخنرانى کرد و گفت: اى مردم! نگاه رسول خدا به عباس، نگاه پسر به پدر بود؛ پس شما نیز به او اقتدا کنید و عمویش را وسیله‏اى به درگاه خدا قرار دهید، پس اى عباس دست به دعا بردار.

و از جمله دعاهایى که عباس نمود، چنین بود: خدایا هیچ بلایى جز به‏واسطه گناه نازل نمى‏شود و جز به‏واسطه توبه برطرف نمى‏گردد؛ اینک مردم به واسطه نسبت من با پیامبر صلى الله علیه و آله به من روى آورده‏اند و این دستان گناهکار ماست که به‏سوى تو بلند است و چهره نادم ماست که رو به تو کرده است، پس بر ما باران ببار و حرمت پیامبرت را درمورد عمویش حفظ فرما. پس باران مانند سیل بر آنها فروریخت، زمین بارور شد و معیشت مردم برقرار گردید. و مردم بر سر عباس ریخته او را مسح کرده مى‏گفتند:

گوارایت باد اى ساقى حرمین! و عمر گفت: به‏خدا قسم این وسیله ارتباط و تقرّب خداوند بود و در همین زمینه است که «عباس بن عتبه» پسر برادرش ابیاتى سرود، از جمله:

بعمی سقى اللَّه الحجاز وأهله‏

عشیه یستقى بشیبته عمر

ابن عبدالبر در برخى روایات چنین گفته است: که آسمان دهان مشک‏هایش را گشود و باران چون کوهى فروریخت به‏گونه‏اى که گودى‏ها با بلندى مساوى گشت و زمین سبز گردید و معیشت مردم به سامان آمد؛ سپس عمر گفت: به‏خدا قسم که این همان وسیله به درگاه الهى و جایگاه نزد اوست.

همان‏گونه که دانستى وسیله قراردادن بزرگان به‏سوى خداوند، عبادت آن وسایل نیست، مگر این‏که کسى آنها را «رب» به‏حساب آورد، همان‏گونه که بت‏پرستان چنین برخوردى نسبت به بت‏ها داشتند وگرنه اگر کسى چنین اعتقادى نداشته باشد، ضمن این‏که از جانب خداوند مأمور به استفاده از وسایل است درواقع این وسیله‏جویى خود عبادت خداوند آمر مى‏باشد.

توسل به دیگران (جز پیامبر صلى الله علیه و آله)

از عتبه بن غزوان، از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: «هرگاه کسى از شما چیزى را گم کند یا نیاز به کمکى داشته‏ باشد و در جایى باشد که یاورى ندارد، پس بگوید: یا عباداللَّه اعینونى‏ چرا که خداوند بندگانى دارد که ما آنها را نمى‏بینیم.»

از ابن عباس نقل شده که حضرت رسول صلى الله علیه و آله فرمودند: «انّ للَّه‏ملائکه فی الأرض سوى الحفظه، یکتبون ما یسقط من ورق الشجر، فإذا أصاب أحدکم عجزه بأرض فلاه فلیناد أعینونی یا عباد اللَّه‏». این روایت را طبرانى آورده و رجال آن، ثقه هستند.

از عبداللَّه بن مسعود نیز نقل شده که پیامبر صلى الله علیه و آله فرمودند: «إذا انفلتت‏دابه أحدکم‏بأرض فلاه فلیناد: یا عباداللَّه أحبسوا یا عبداللَّه أحبسوا، فإنّ للَّه‏حاضراً فی الأرض سیجیبه‏».

توسل مسلمانان به پیامبر صلى الله علیه و آله در روز یمامه‏

«حافظ بن کثیر» مى‏گوید که شعار مسلمانان در روز جنگ یمامه «یا محمداه» بود و نص قول او چنین است:

خالد بن ولید پرچم را حمل نمود و از میان آنها عبور کرد تا به جبال مسیلمه رسید و تمام تلاش خود را به کار برد که به او دست یابد و او را به قتل رساند؛ سپس برگشت و بین دو گروه ایستاد و مبارز طلبید و گفت: من «ابن ولید العود» و «ابن عامر و زید» هستم؛ سپس شعار مسلمانان را سر داد و در آن روز شعارشان «یا محمداه» بود.

توسل به قبر پیامبر صلى الله علیه و آله در زمان خلافت عمر

حافظ «ابوبکر بیهقى» گفته است: «ابوعمر بن مطر» با چند واسطه از «مالک» نقل کرده که گفت: در زمان «عمر بن‏ خطاب» مردم دچار خشکسالى شدند. مردى نزد قبر پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت: اى رسول خدا، براى امتت طلب باران کن که آنها در معرض هلاکت‏اند. پیامبر صلى الله علیه و آله شب به خواب او آمده و فرمودند: نزد عمر برو به او سلام برسان و به آنها خبر بده که باران خواهد بارید و به او بگو: با فراست باش، با فراست باش. پس آن مرد نزد عمر آمد و به او خبر داد. عمر گفت: پروردگارا، کوتاهى نمى‏کنم مگر جایى که از آن عاجز باشم.

توسل پیامبر صلى الله علیه و آله به حقّ سائلین‏ 

از ابى‏سعید خدرى نقل شده است که پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود:

«من خرج من بیته إلى الصلاه فقال: اللهم إنّی أسألک بحق السائلین علیک وبحق ممشاى هذا فإنّی لم أخرج أشراً ولا بطراً ولا ریاءً ولا سُمْعه خرجت اتقاء سخطک وابتغاء مرضاتک، فأسألک أن تعیذنی من النار، وأن تغفرلی ذنوبی، إنّه لا یغفر الذنوب إلّاأنت، أقبل اللَّه بوجهه واستغفر له سبعون ألف ملک»

توسل به قبر پیامبر صلى الله علیه و آله با ارشاد عایشه‏

امام «حافظ دارمى» در کتاب «سنن» باب «ما أکرم اللَّه تعالى نبیه بعد موته» مى‏گوید: «ابونعمان»، با وسائطى از «ابوالجوزاء اوسى ‏بن عبداللَّه» روایت کرده که گفت: مدینه گرفتار قحطى شدید شده بود، مردم به عایشه شکایت بردند، او گفت: به قبر پیامبر صلى الله علیه و آله روى بیاورید و راهى را از آن‏جا به آسمان قرار دهید به‏گونه‏اى که هیچ سقفى بین قبر و آسمان فاصله نیندازد، راوى مى‏گوید: مردم چنین کردند و باران بارید به‏گونه‏اى که گیاهان روییدند و شتران فربه شدند و آن سال به سال فتق (یعنى گشایش و توسعه) نامیده شد. این نمونه توسل به قبر پیامبر صلى الله علیه و آله است نه از حیث قبر بودن؛ بلکه از این جهت که شریف‏ترین مخلوقات و حبیب پروردگار جهانیان را در خود جاى داده است و به‏خاطر این مجاورت، شرافت یافته و سزاوار مناقب بزرگ گردیده است.

توسل به آثار پیامبر صلى الله علیه و آله‏ 

بدون شک صحابه به آثار پیامبر صلى الله علیه و آله تبرک مى‏جسته‏اند و این تبرک یک معنى بیشتر ندارد و آن هم توسل به آثار پیامبر صلى الله علیه و آله براى تقرب به خداست چراکه توسل صورت‏هاى گوناگون دارد.

حال چگونه مى‏توان قبول کرد که به آثار پیامبر صلى الله علیه و آله توسل جسته شود و به خود حضرت توسل نجویند؟ آیا توسل به فرع صحیح و به اصل غیرصحیح است؟! آیا توسل به آثارى که شرافت و عظمت و کرامت آن به‏واسطه صاحب اثر است صحیح است و معقول است که گفته شود توسل‏به‏پیامبر صلى الله علیه و آله جایز نیست؟

«سُبْحانَکَ‏هذا بُهْتانٌ عَظِیمٌ».

روایات وارده در این زمینه بسیار است که ما به مشهورترین آن اکتفا مى‏کنیم؛ مثلًا خلیفه دوم عمر بن خطاب هنگامى که وفاتش فرامى‏رسد به‏شدت اصرار مى‏کند که در کنار پیامبر صلى الله علیه و آله دفن شود و فرزندش عبداللَّه را براى اجازه گرفتن از عایشه رهسپار مى‏کند. عایشه اظهار مى‏دارد که آن مکان را براى خودش درنظر گرفته بوده است و مى‏گوید: من آن‏جا را براى خودم درنظر گرفته بودم و اینک عمر را بر خویش مقدم مى‏دارم. عبداللَّه مى‏رود و این مژده بزرگ را به پدرش عمر مى‏دهد و عمر مى‏گوید: الحمد للَّه‏، هیچ چیزى براى من مهم‏تر از این نبود. مشروح این قصه در صحیح بخارى آمده است. حقیقتاً معنى این حرص از سوى عمر و عایشه چیست؟ و چرا دفن شدن در کنار پیامبر صلى الله علیه و آله مهم‏ترین و محبوب‏ترین امر، نزد عمر است؟

آیا تفسیر آن جز توسل به پیامبر صلى الله علیه و آله بعد از وفات حضرت و تلاش براى تبرک جستن به او به‏وسیله دفن در نزدیکى اوست؟ در جاى دیگر «ام سلیم» سر مشکى را که پیامبر صلى الله علیه و آله از آن نوشیده‏اند جهت تبرک مى‏برد و انس مى‏گوید که سر مشک نزد ماست.

و صحابه را مى‏بینیم که هنگام تراشیدن سر حضرت، براى تملک حتى یک موى حضرت با یکدیگر مسابقه مى‏دهند.

و أسما، دختر ابوبکر جبّه حضرت رسول را براى شفاى مریضان نزد خویش نگه مى‏دارد یا انگشترى پیامبر صلى الله علیه و آله پس از حضرت توسط ابوبکر و عمر و عثمان دست به دست مى‏گردد تا این‏که از دست عثمان به درون چاهى مى‏افتد.

همه این احادیث صحیح و اثبات گردیده است و در باب تبرک از آن سخن خواهیم گفت؛ اما آن‏چه را که الان درصدد آن هستیم این است که از خود بپرسیم چرا این همه دقت از صحابه براى حفظ آثار پیامبر صلى الله علیه و آله وجود داشته است؟ (دهانه مشک، مو و عرق حضرت، جبه، انگشترى، محل نماز و …) مقصود صحابه چه بوده است؟ آیا تنها براى حفظ خاطرات بوده است؟ یا آنها را محفوظ داشته‏اند تا در موزه قرار دهند؟ اگر اولى هدف بوده است چرا هنگام مرض و بلا به آن روى آورده و توجه مى‏کنند؟ و اگر دومى هدف است کجاست این موزه کذایى و چگونه چنین فکر بدیعى به ذهن آنان خطور نموده است؛ «سُبْحانَکَ هذا بُهْتانٌ عَظِیمٌ».

بنابراین، دلیل و هدفى جز تبرک به آثار پیامبر صلى الله علیه و آله و توسل به آنها در دعا نزد خدا باقى نمى‏ماند؛ زیرا خداوند مورد دعا و پرستش و هم او عطاکننده است و همه بندگان تحت فرمان اویند و براى خویش نیز مالک امرى نمى‏باشند، چه رسد به دیگران؛ مگر آن‏که خداوند سبحان اجازه فرماید.