موعظه های امام علی (ع) به روایت امام جواد
ابو تراب عبدالله روياني از عبدالعظيم حسني نقل کرده که گفت: به امام جواد عليه السلام عرض کردم. اي فرزند رسول خدا! از پدرانت، حديثي برايم بيان فرما؛ حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش. برايم نقل کرده است که امير مؤمنان عليه السلام فرمود:
مردم تا وقتي متفاوتند، در خير و نيکي بسر برند و چون يکسان گردند، نابود شوند. 
راوي گفت: عرض کردم: اي فرزند رسول خدا! بر من بيفزاي؛ حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش - درود خدا بر آنان - برايم نقل کرده است که: امير مؤمنان عليه السلام فرمود:
اگر بر اسرار يکديگر مطلع می شدید یکدیگر را دفن نمی نمودید.
گفت: عرض کردم: اي فرزند رسول خدا! بر من بيفزاي؛ حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش - درود خدا بر آنان - برايم نقل کرده است که امير المؤمنين عليه السلام فرمود:
شما البته  نمي توانيد با دارايي خود، به همه مردم احسان کنيد؛ بنابراين با گشاده رويي و برخورد پسنديده، آنان را فرا گيريد؛ چه اينکه من از رسول خدا شنيدم که فرمود:
شما البته با دارايي خويش نمي توانيد به همه مردم احسان کنيد، پس آنها را با خلق و خوي خود فرا گيريد. 
گفت: عرض کردم: اي فرزند رسول خدا! بر من بيافزائيد؛ حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش - درود خدا بر آنان باد - برايم نقل کرده است که امير مؤمنان عليه السلام فرمود:
کسي که به سرزنش روزگار پردازد، سرزنشش به درازا خواهد کشيد. 
گفت: عرض کردم: اي فرزند رسول خدا! بر من بيفزاي حضرت فرمود: پدرم از جدم  از پدرانش: برايم نقل کرده است که امير مؤمنان عليه السلام فرمود:
همنشيني با شريران و بدان، بدگماني به نيکان و خوبان را در پي مي آورد. 
گفت: عرض کردم: اي فرزند رسول خدا! بر من بيفزاي، حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش - که درود خدا بر آنان باد - برايم نقل کرده است که امير مؤمنان عليه السلام فرمود:
بد ره توشه اي است به سوي معاد، دشمني با بندگان. 
گفت: عرض کردم: اي فرزند! بر من بيفزاي، حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش: برايم نقل کرده است که اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:
بهاي هر کس، به اندازه مقدار نيکي است که انجام می دهد. 
گفت: عرض کردم: اي فرزند رسول خدا! بر من بيفزاي، حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش عليهما السلام برايم نقل کرده است که امير مؤمنان عليه السلام فرمود:
شخصيت آدمي در زير زبان نهفته است. 
گفت: عرض کردم: اي فرزند رسول خدا! بر من بيفزاي، حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش عليهما السلام برايم نقل کرده است که اميرمؤمنان عليه السلام:
کسي که قدر خود را شناخت، هلاک نگرديد. 
گفت: عرض کردم: اي فرزند رسول خدا! بر من بيفزاي، حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش عليهما السلام برايم نقل کرده است که امير مؤمنان عليهما السلام فرمود:
تفکر پيش از هر کاري، از پشيماني ايمنت مي گرداند. 
گفت: عرض کردم: اي فرزند رسول خدا! بر من بيفزاي، حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش عليهما السلام، برايم نقل کرده است که امير مؤمنان فرمود:
کسي که به روزگار اعتماد نمايد،  شکست مي خورد. 
گفت: عرض کردم: اي زاده رسول خدا! برمن بيفزاي، فرمود: پدرم از جدم از پدرانش عليهما السلام برايم نقل کرده است که امير مؤمنان عليه السلام فرمود:
هر کس به رأي و نظر خود بسنده نمايد و خود را غني و بي نياز از ديگران بداند، جانش را به خطر افکنده است. 
گفت: عرض کردم: اي فرزند رسول خدا! بر من بيفزاي، حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش عليهما السلام برايم نقل کرده است که امير مؤمنان عليه السلام فرمود:
اندک بودن عائله، يکي از دو آساني است. [1]
گفت: عرض کردم: اي رسول خدا! بر من بيفزاي، حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش عليهما السلام برايم نقل کرده است که امير مؤمنان عليه السلام فرمود:
کسي که دچار خود پسندي شد، به هلاکت رسيده  
گفت: عرض کردم: اي فرزند رسول خدا! بر من بيفزاي، حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش عليهما السلام برايم نقل کرده است که اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:
کسي که به جايگزين (و عوض داشتن انفاق مال در راه خدا) يقين داشته باشد، در بخشش سخاوتمند خواهد بود. 
گفت: عرض کردم: اي فرزند رسول خدا! بر من بيفزاي، حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش عليهما السلام برايم نقل کرده است که امير مؤمنان عليه السلام فرمود:
کسي که به سلامت بودن خويش از سوي زير دستان راضي باشد (حق و حقوق آنها را رعايت کند)، از سلامتي مافوقش بهره مند مي شود. 
راوي گفت: عرض کردم: مرا بس است.

*********************************************************

(1).نباید گمان نمود که این روایت به کم فرزندی تشویق می نماید. آیت الله سید محمد حسین حسینی طهرانی در این خصوص می فرمایند: ديده‌ شده‌است‌ كه‌ بعضي‌ از غير مطّلعين‌ براي‌ رجحان‌ كاهش‌ فرزند استدلال‌ كرده‌اند به‌ روايت‌ «نهج‌ البلاغة‌»: قِلَّةُ الْعِيَالِ أَحَدُ الْيَسَارَيْنِ . «كمي‌ افراد نانخور انسان‌ يكي‌ از دو وسيله‌ توانگري‌ مي‌باشد.»

و ندانسته‌اند كه‌: عيال‌ در لغت‌ عرب‌ به‌ معني‌ فرزند نيست‌ ؛ چه‌ بسا فرزنداني‌ كه‌ نانخور انسان‌ نيستند، و چه‌ بسا عائله‌اي‌ كه‌ فرزند نمي‌باشند. عيال‌ به‌ معني‌ نانخور و در تحت‌ عيلوله‌ و مخارج‌ انسان‌ در آمدن‌ است‌ ؛ مانند خادم‌ و خادمه‌ و شاگردان‌ كسب‌ و غلام‌ و كنيز و ميهمانان‌ وارد بر انسان‌، و تكفّل‌ مخارج‌ بسياري‌ از اقوام‌ و محارم‌ و زوجه‌ و امثالها كه‌ تحت‌ مخارج‌ و عيلوله‌ انسان‌ زيست‌ ميكنند. بنابراين‌ نسبت‌ ميان‌ عيال‌ و اولاد، نسبت‌ عموم‌ و خصوص‌ مِن‌ وجه‌ مي‌باشد. ومنافات‌ ندارد كه‌ ترغيب‌ به كثرت‌ فرزندان‌ شده‌ باشد ؛ با وجود اين‌، توصيه‌ شده‌ باشد كه‌ هر چه‌ انسان‌ بتواند افراد تحت‌ عيلوله‌ خويشتن‌ را تقليل‌ كند يك‌ گونه‌ توانائي‌ و توانگري‌ را حائز گرديده‌ است‌. اين‌ از يك‌ ناحيه‌.
و از ناحيه‌ ديگر، در جمله‌ أَحَدُ الْيَسَارَيْنِ، ترغيبي‌ و تحريضي‌ بدان‌ نيست‌ ؛ بلكه‌ توانگري‌ براي‌ انسان‌ از دو راه‌ تحصيل‌ مي‌شود: يكي‌ از راه‌ كسب‌ مال‌ و صرف‌ آن‌ بر عائله‌ كثيره‌ ؛ و ديگري‌ حصر عائله‌ در قلّت‌ با وجود قلّت‌ مال‌. هر كدام‌ را ميخواهي‌ انتخاب‌ كن‌ ! هذا أوّلاً .
و ثانياً ايشان‌ توجّه‌ نكرده‌اند به‌ گفتار ديگر مولی‌ الموحّدين‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ قبل‌ از اين‌ حكمت‌ كه‌ مي‌فرمايد: تَنْزِلُ الْمَعُونَةُ عَلَی قَدْرِ الْمَئُونَةِ . («نهج‌ البلاغة‌» طبع‌ دكتر صبحي‌ صالح‌، باب‌ حكم‌، ص494، حكمت 139)
«كمك‌ و مساعدت‌ آسماني‌ به‌ مقدار مؤونه‌ زندگي‌ و مخارج‌ لازم‌ فرود مي‌آيد.»
بنابراين‌: «هر كه‌ بامش‌ بيش‌ برفش‌ بيشتر»
خداوندِ رازق‌ عالم‌ قادر حكيم‌، كه‌ از عوالم‌ غيب‌ روزي‌ را نازل‌ مي‌فرمايد براي‌ هر فرد بخصوصه‌ روزي‌ جداگانه‌ ميرساند ؛ براي‌ يكي‌، يكي‌ ؛ براي‌ هزار، هزار. (رساله نكاحيه: كاهش جمعيت ضربه‌اي سهمگين بر پيكر مسلمين،  آية الله حاج سيد محمد حسين حسيني طهراني، ص 239)
 
منابع: 

1.فرهنگ جامع سخنان امام جواد، مسلم صاحبی، زمستان:1387، صص57-60.

2.عیون اخبار الرضا علیه السلام، جلد2، ص53

منبع:موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت علیه السلام