رمز برتری عالم بر عابد از نگاه سعدی

از منظر سعدی، تفاوت عالم و عابد در آن است که عابد، سر در سودای خویش دارد و عالِم دل در هوای دیگران؛ عابد بر آن اندیشه است که تنها، «گلیم خویش از موج به در برد»، ولی عالِم می‌کوشد که «بگیرد غریق را»:

صاحبدلی به مدرسه آمد ز خانقاه
بشکست عهد صحبت اهل طریق را
گفتم میان عابد و عالِم چه فرق بود؟
تا اختیار نمودی از آن، این فریق را
گفت آن گلیم خویش بدر می‌برد ز موج
وین سعی می‌کند که بگیرد غریق را

و از نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در این باره روایت است:
آن گاه که عالِم و عابد در روز رستاخیز محشور می‌شوند، به عابد گفته می‌شود: به بهشت درآی و به برکت عبادت خود، از نعمت‌های بهشت بهره‌مند شو! ولی به عالِم می‌گویند: اینجا بایست و هر کس را که می‌خواهی شفاعت کن! و هیچ‌کس را شفاعت نخواهی کرد، مگر آنکه شفاعت تو پذیرفته می‌شود و بدین ترتیب، عالِم در جایگاه پیمبران می‌ایستد.

حکایت
از مرحوم آیت‌الله بروجردی نقل است که فرمود: «در ایام اقامتم در بروجرد، شبی در خواب دیدم به خانه‌ای وارد شدم، گفتند: رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله آنجا تشریف دارد، وارد شدم و سلام کردم و در آخر مجلس که جا بود، نشستم. دیدم حضرت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در صدر مجلس جلوس فرموده است و بزرگانی از علما و زُهّاد در کنار ایشان نشسته‌اند و مقدّم بر همه و نزدیک‌تر از سایرین به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ، سید جواد طباطبایی ـ برادر کوچک‌تر علامه سید مهدی بحرالعلوم ـ نشسته است».
به فکر فرورفتم که در میان این جمع، کسانی هستند که هم عالِم‌تر از سید جوادند و هم زاهدتر از او، چرا این امتیاز، نصیب سید جواد شده است. در همین اندیشه بودم که نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود: «سیدجواد به کار مردم و اهل حاجت، از همه کوشاتر بوده است».

اَلا گر طلبکار اهل دلی
ز خدمت مکن یک زمان غافلی
به حال دل خستگان درنگر
که روزی تو دلخسته باشی مگر
درون فروماندگان شاد کن
ز روز فروماندگی یاد کن

نکته‌ای قرآنی
عنایت قرآن کریم بر توجه به دیگران، به حدی است که انفاق و گره‌گشایی از کار دیگران را از شرایط مهم بهره‌جستن از روح هدایت‌گری قرآن می‌داند. چنان که خداوند در آیه‌های 2 و 3 سوره بقره می‌فرماید:
آن کتاب [قرآن]که تردیدی در آن راه ندارد، مایه هدایت پرهیزکاران است.[پرهیزکاران]کسانی هستند که به غیب [یعنی آنچه از حس، پوشیده است]ایمان دارند و نماز به پا می‌دارند و از مواهبی که روزی‌شان دادیم، انفاق می‌کنند.
بنابر این آیات خداوند، آنهایی را هدایت می‌کند و کسانی را از شهد شیرین حقایق خود می‌نوشاند که در کنار ایمان به غیب و به‌پاداشتن نماز، اهل انفاق و در اندیشه احسان و خدمت به دیگران نیز باشند.

چو غنچه گرچه فروبستگی است کار جهان
تو همچو باد بهاری گِره‌گشا می‌باش
(حافظ)

پیام متن:
1. دگر خواهی و دیگردوستی در سیره عالمان؛
2. بالابودن مقام عالمان نسبت به زاهدان.