آثار فردی صله رحم
1. آثار دنیوی
الف) افزایش عمر
خداوند متعال برای هر امتی، عمری مشخص قرار داده است: «لِکُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ». (اعراف: 34) البته آن را مشروط به عواملی ساخته است تا زیادت و نقصان پذیرد. به عبارت دیگر، بخشی از عمر آدمی، عمر حتمی و قطعی اوست که به آن «اجل محتوم» گویند و بخشی دیگر، عمر موهبتی الهی است که آن را در ازای عمل به قوانینی که خود مقرر داشته است، به بندگانش عطا میکند.
همانگونه که یک سلسله عوامل مادی نظیر تغذیه صحیح، رعایت بهداشت، دوری از هیجانهای مداوم و… مایه افزایش عمر معرفی میشود و خداوند این خواص را در آنها قرار داده است، عواملی نیز وجود دارند که هرچند ارتباط ظاهری آن با طول عمر برای ما چندان روشن نیست، ولی در روایات روی آن تأکید شده است.
امام صادق علیهالسلام میفرماید:
من چیزی مؤثرتر از صله رحم برای زیادتی عمر نمیشناسم. گاهی کسی که تنها سه سال به پایان عمرش باقی است، صله رحم میکند و خداوند به برکت آن، سی سال بر عمر او میافزاید و عمر او تا سی و سه سال دراز میگردد و گاه کسی که سی و سه سال به پایان عمرش باقی است، ولی قطع رحم میکند و خداوند سی سال از عمر او را کاهش میدهد و سه سال پس از آن، مرگ او فرامیرسد.
علی بن حمزه مروزی که یکی از شیعیان، دوستان و شاگردان معروف امام کاظم علیهالسلام بود، همراه یعقوب زید مغربی برای انجام حج به مکه مسافرت کرد. آنان در مسجد الحرام به حضور امام کاظم علیهالسلام رسیدند. امام به یعقوب فرمود: آیا در فلان منزل با برادرت نزاع کردید و به یکدیگر فحش دادید؟ یعقوب گفت: آری. امام فرمود: به برادرت بگو بر اثر قطع رحم، عمرت کوتاه شد و از این سفر برنمیگردی. یعقوب گفت: من هم به او فحش دادم، آیا عمرم کوتاه میشود؟ امام فرمود: «خداوند بیست سال دیگر بر عمر تو میافزاید؛ زیرا تو در راه بازگشت، به عمهات خدمت کردی. اگر در برابر آن قطع رحم که نسبت به برادرت کردی، این وصل رحم نبود، عمر تو نیز کوتاه میشد و از این سفر به وطن بازنمیگشتی؛ زیرا قطع رحم، عمر سی ساله را به سه سال و صله رحم، عمر سه ساله را سی و سه سال میکند».
ب)افزایش روزی و رفع فقر
از دیگر کارکردهای صله ارحام، جلب رزق الهی و نعمتهای خداوندی است. رسول خدا صلیاللهعلیهوآله میفرماید:
هر کس برای من یک چیز را ضمانت کند، من چهار چیز برای او ضمانت میکنم. صله رحم کند تا خداوند او را دوست بدارد. روزیاش را توسعه دهد، عمرش را زیاد کند و او را به بهشت وارد کند.
امام سجاد علیهالسلام نیز درباره نیکی، صدقه پنهانی و صله ارحام میفرماید: «عمر را زیاد میکند و فقر را از بین میبرد.» اساساً «صله ارحام» یکی از مصداقهای تقوای الهی و عمل به فرمانهای اوست. خداوند به تقواپیشگان وعده نعمت و رزق را داده است از جایی که گمان نمیبرند: «وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ؛ هر کس که تقوا پیشه کند، خداوند برای او راه خروجی (از مشکلات) قرار میدهد و او را از آنجا که گمان نمیبرد، روزی میرساند». (طلاق: 1 و 2)
توجه به خویشاوندان و تلاش برای رفع نیازهای آنان و به طور کلی، گام نهادن در مسیر تحقق آرمانهای مقبول همنوعان به ویژه خویشاوندان که در مراحل بالای صله ارحام تجلی مییابند، نوعی شکر الهی است. به مقتضای سنت حاکم بر جهان هستی، مصرف درست داراییها که در حقیقت، نماد قدرشناسی مؤمن و ادای شکر عینی و عملی این نعمت هاست، زیادی آن را در جنبههای کیفی و کمی موجب میگردد و این وعده الهی است که «لَئِن شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ لَئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ». (ابراهیم: 7)
شکر نعمت، نعمتت افزون کند
کفر، نعمت از کفت بیرون کند
ج) تأمین سلامتی و سامان یافتن امور
دستیابی به عافیت دنیا و آخرت و سلامت جسم و روح، دعای همیشگی مؤمنان است که چنین با معبود خود نجوا میکنند: «یا ولیّ العافیة نسئلک العافیة، عافیة الدنیا و الآخرة، بجاه محمد و عترته الطاهرة».
صله ارحام نیز سلامتی جسمی و روحی و سامان کارهای زندگی مؤمن را به همراه دارد. امام صادق علیهالسلام در این زمینه میفرماید: «نیکی و صله رحم کنید… که همه امور شما را در طریق درست سامان خواهد داد.» رسول خدا صلیاللهعلیهوآله نیز فرموده است: «کسی که تأخیر مرگ و سلامت بدن را دوست دارد، صله رحم کند».
علاوه بر سلامتی جسمی و سامان یافتن کارها، صله ارحام با ایجاد محبت میان خویشاوندان، دستیابی به آرامش و کاهش اضطراب از طریق حضور در جمع، کسب هویت اجتماعی و فرصت ابراز خود بهویژه در دوران جوانی و نوجوانی، بهطور گستردهای در تأمین امنیت روانی و سلامتی روحی مؤثر است. انسانهای گوشهگیر، مضطرب و بحران زده، نه تنها جسمی نحیف و بیمار، بلکه روح و شخصیتی ناپایدار و متزلزل دارند.
در این باره از امام علی علیهالسلام نقل شده است که:
هرگاه کسی از رحم خود عصبانی شد و بر او خشم گرفت، باید به سوی او روانه شود و با او تماس برقرار کند. به درستی که دو رحم با تماس با یکدیگر، به آرامش و سکون میرسند.
از آنجا که ارتباط میان ارحام، ارتباط و وحدت خونی است که در ماده وجودشان نهفته است، آثار حقیقی در خلق و خوی آنها دارد. از این رو، رحم، یکی از قویترین عوامل برای التیام و آشتی میان افراد یک عشیره است و آمادگی قویترین اثر را دارد. به همین جهت، میبینیم نتایجی که عمل خیر در بین ارحام میبخشد، شدیدتر از نتایجی است که همین احسان در بیگانگان دارد. این مسئله درباره بدرفتاری با خویشان نیز صادق است. بدین ترتیب، معنای این حدیث بیشتر روشن میشود.
د) در امان ماندن از گناه
بر اساس روایات، صله ارحام باعث حفظ آدمی از گناه میشود. شاید این اثر از این جهت باشد که آدمی در برخورد با خویشان صالح، رفتارهای صحیح را میآموزد و رفتارهای غلط خود را تصحیح میکند؛ بهویژه در صورتی که سنت نیکوی امر به معروف و نهی از منکر در میان خویشان جاری باشد. از دیرباز خویشاوندان بهویژه بزرگان خانواده، کارکرد تربیتی خاصی را در پیش گرفته و نقش مهمی در جهتدهی فکری و اخلاقی دیگر اعضای خانواده داشتهاند.
امام صادق علیهالسلام درباره نقش صله ارحام در حفظ آدمی از گناه میفرماید:
صله رحم و نیکی کردن، حسابرسی را آسان میکند و انسان را از گناه در امان میدارد. پس با ارحام خود پیوند داشته باشید و به برادرانتان نیکی کنید، گرچه به سلام و به جواب سلام باشد.
در صورتی که ارتباط با خویشاوندان مایه فرو افتادن آدمی به ورطه گناه شود، باید به حداقل ارتباط که در حدیث امام صادق علیهالسلام است، بسنده کرد؛ زیرا نداشتن پیوند گسترده با خویشاوندان بدرفتار و عمل به این حکم دینی، خود، جلوه دیگری از در امان ماندن از گناه است.
ه) پالایش روح، اخلاق و عمل و تقویت پایههای دین
صله رحم مایه پاکیزگی عمل و در نتیجه، قبولی اعمال میگردد. امام صادق علیهالسلام میفرماید: «انَّ صلة الرّحم تُزکّی الاعمال.» همچنین صله ارحام، روح را پالایش میکند، اخلاق را نیکو و دست را سخاوتمند میسازد. آنگاه که اخلاق، نیکو و روح، تزکیه شد، پایههای دینداری استوار میگردد و این یکی از آثار مهم صله ارحام است. امام علی علیهالسلام برپا داشتن نماز، دادن زکات، تضرع و خشوع و صله رحم و ترس از قیامت را مایه استحکام پایههای دینی شمرده است: «عباداللّه! اِفزعوا اِلی قوام دینکم بأقام الصلاة لِوَقتها… و صله الرّحم و خوف المعاد؛ ای بندگان خدا! بشتابید به سوی تحکیم دین خود با برپا داشتن نماز اول وقت… و صله رحم و ترس از معاد».
2. آثار آخرتی
خداوند، بندهای را دوست میدارد که خودپرست و منفعتجو نباشد، بلکه با استفاده از نعمتهای الهی در جهت خدمت به خلق او بهویژه خویشاوندان، شکر عملی نعمتهای او را بهجای آورد. چنین کسی دوستدار خدا و مشمول محبت الهی است. خداوند، سختیهای مرگ را برای او آسان میسازد و بدنش را در قبر، خوشبو میسازد. گناهانش را میبخشد، حسابرسی او را در قیامت آسان میکند و از عذاب دوزخ، رهایی میبخشد. چنین مؤمنی شایسته دریافت پاداش عظیم الهی است و مجوز ورود به بهشت پرنعمت الهی را مییابد.
از امام سجاد علیهالسلام آمده است:
اگر دوست داری که خداوند، جسد تو را خوشبو گرداند و گناه تو را در قیامت ببخشد، نیکی کن و پنهانی صدقه بده و صله رحم به جا آور.
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله درباره پاداش اخروی کسی که خود یا مالش را در طریق صله رحم و خدمت به خویشان به کار گیرد، میفرماید:
خداوند اجر صد شهید به او عطا میکند و برای هر قدمی که در این راه برمیدارد، چهل هزار حسنه داده میشود و چهل هزار گناه از گناهان او پاک میکند. به همین میزان، به درجههای معنوی او افزوده میگردد و هفتاد حاجت از حاجتهای دنیوی او برآورده میشود.
