عوامل فقر

كفران نعمت :
از عوامل كاهش روزي، كفران نعمت‌هاي الهي است، قرآن كريم در اين باره مي‌فرمايد: خداوند قريه‌اي را به عنوان مثال مطرح مي نمايد كه داراي امنيت و آسايش بودند و روزي فراواني به ايشان مي‌رسيد، آنان نسبت به نعمت‌هاي الهي كفران ورزيدند، از اين رو خداوند لباس گرسنگي و ترس را بر آنان پوشاند.
هنگامي كه شخص كفران نعمت مي كند، لياقت داشتن آن را ندارد، خداوند نيز رحمت و نعمت خويش را از او دريغ مي كند. كفران نعمت تنها به ناسپاسي زباني نيست، بلكه به كار بستن نعمت هاي الهي در غير مسير طاعت و بندگي و خدمت به خلق خدا، از نمونه‌هاي بارز كفران و ناسپاسي در مقابل نعمت هاي الهي است.
اسراف و دور ريختن نعمت و به كارگرفتن اعضاي بدن در مسيرگناه، چشم در نگاه به نامحرم، زبان در گفتن ناحق و غيبت و دروغ و… دست در ظلم به ديگران، انديشه در گناه، گوش در شنيدن آن چه حرام است و استفاده از اموال در گناه و عصيان، همه و همه مصداق كفران و ناسپاسي نعمت پروردگار است.

عوامل فقر:

گناه:
يكي از عوامل كاهش روزي گناه و معصيت الهي است. هر گناهي كيفر و آثاري دارد كه در دنيا و آخرت دامن گير انسان مي شود.
امام رضا (ع) مي‌فرمايد: «ان مؤمنَ لينوي الذنب فيحرم رزقه»؛
همانا مؤمن نيت گناه مي‌كند و از رزقش محروم مي شود.
امام باقـر(ع) مي‌فـرمايد: «ان العبد ليذنب الذنب فيزوي عنـه الرزق»؛
بنـده مرتـكـب گنـاه مي‌شود، روزي وي ازاو زده مي شود.
امام علي (ع) مي فرمايند: «توقوا الذنوبَ فما من بليَّه و لانقص رزق الا بذنب حتي الخرش والكبوه و المصيبه»؛ از گناهان بپرهيزيد، زيرا هيچ بلا و كم شدن روزي حتي خراش‌ها و زخم‌هاي بدن و سقوط و افتادن و هر مصيبتي از گناهان سرچشمه مي گيرد. هنگامي كه انسان با گناه و معصيت هاي الهي از ساحت مقدس خداوند فاصله مي گيرد، رزق و روزي حلال هم كه در سايه توجه به خدا به دست مي آيد، از دسترس او دور مي شود و زندگي او رنگ خدايي را از دست داده و رنگ شيطاني و زشتي به خود مي گيرد و مصداقي از آيه:«‌و من اعرض عن ذكري فإن له و معيشه ضنكا»هركس از ياد من روي گرداند زندگي ذلت باري خواهد داشت» مي گردد.
حضرت صادق (ع) مي فرمايد: «مؤمن به خاطر قصد و نيت گناه از روزي خويش محروم مي‌شود».

فقر از ديدگاه پيشوايان دين:

1ـ‌ فقر و بدبختي :
واژه «بدبخت» به معناي كسي است كه داراي بخت و اقبال بد باشد، از اين رو به كسي كه مصيبت‌ها، فلاكت و رنج فراوان دارد بدبخت مي‌گويند. در ميان گفتار پيشوايان دين يكي از عوامل بدبختي فقر و تهيدستي است.
امام علي مي‌فرمايند:«الفقر مع الدين الشقاء الاكبر؛ازبزرگترين بدبختي‌ها اين است كه بدهكاري با فقرهمراه شود.

2ـ فقر و نداري :
امام علي (ع) مي‌فرمايد:«هشدار! آگاه باشيد كه از جمله بلاها و بدبختي‌ها تهيدستي و نيازمندي است».
امام صادق(ع) مي فرمايد:«خدايا! از نداري و از دست دادن توان اقتصادي ودرذلت افتادن به تو پناه مي برم». آري در اين سخنان فقر همان نداري و نيازمندي است كه بايد از عواقب شوم و ذلت بار آن به خداوند متعال پناه برد و از او كه روزي دهندة همه ي موجودات است درخواست نمود تا وسعت رزق و آسايش عنايت فرمايد.

3ـ فقر و وابستگي :
انسان ناچار از برآوردن بسياري از نيازهاي مادي و معنوي خود و خانواده است، ازاين رو اگر خود نتواند كمبودهاي زندگي را تأمين كند، وابسته به ديگران خواهد شدو وابستگي به افراد ثروتمند پيامدهاي مناسبي نخواهد داشت.
امام سجاد(ع) به پيروان خويش فرمان مي دهد كه:« اظهر الياس من الناس فان ذلك من الغناء و اقل طلب الحوائج إليهم، فان ذلك فقر حاضر». اميد خويش را از مردمان ببر، كه اين يك بي نيازي است و از درخواست كردن حاجت از ايشان بكاه كه خواستن فقري حاضر است.

4ـ فقر و تلخ كامي:
دنيا براي انسان خانه‌ي بسياري از مشقت‌ها و تلخ كامي‌هاست، دردها، رنج‌ها، مريضي‌ها، بي‌عدالتي‌ها و … همه و همه تلخي هايي است كه كم و بيش در طول زندگي هر انساني، او را به مشقت وا مي‌دارد. اما گاه كمبود وسائل لازم زندگي، غذا، لباس و مسكن بحراني مي آفرينند كه هيچ گاه از صفحه‌ي ذهنش محو نمي‌شود.
امام صادق (ع) به نقل ازلقمان حكيم مي فرمايد: «و ذقت المرارات كلها، فما ذقت شيئاً اَمْرَّ من الفقر»(71). مزه ي تمام تلخي ها را چشيدم، ولي چيزي تلخ‌تر از فقر به ذائقه ام نرسيد.

5ـ فقر و ذلت:
يكي از آثار ناخوشايند فقر، ديدگاهي است كه عموم مردمان نسبت به فقير دارند، تحمل نگاه‌هاي تحقير آميز همراه با ترحم گاه سخت تر از فقر و نداري است.
امام علي (ع) مي فرمايد:«‌القلهُ ذلهٌ»؛ كمبود امكانات اقتصادي ، ذلت آور است.

6ـ فقر و پريشاني:
در سخن پيشوايان معصوم، فقر سبب پريشاني و غم و اندوه معرفي مي شود. تاكنون از سخنان امامان معصوم عليهم السلام دريافتيم كه محروميت از امكانات ضروري زندگي، ريشه‌ي پريشاني، از دست دادن جايگاه اجتماعي، تلخ كامي، وابستگي و بدبختي و بسياري از پيامدهاي ديگر مي‌شود، از اين رو از انسان‌هاي مؤمن و غيرمؤمن خواسته شده است براي به دست آوردن روزي و توسعه دادن امكانات اقتصادي بكوشند و آن را در راستاي اهداف معنوي خويش به كار بگيرند.
امام صادق(ع) مي‌فرمايند: «كسي كه معشيت توسعه يافته ندارد، عقل و انديشه‌اش آشفته، دلش مشغول و زندگي اش نابسامان و ناقص است».
به فرموده‌ي امام علي (ع):«ان الفقر مدهله للنفس، مدهشة للعقل، جالب للهموم» ؛ فقر نفس را پريشان و عقل را حيران مي‌سازد و باعث هجوم غم ها مي شود.

بسندگي به كفاف:
امام علي (ع) فرمودند:« آن كس كه به اندازه كفاف بسنده كرد، به آسايش دست يافت و از زندگي آسان و خوشي برخوردار شد».
امام صادق(ع) فرمودند: «در انجيل آمده است كه عيسي (ع) عرض كرد:«بار خدايا! صبح يك گرده‌ي نان جو، شب گرده‌اي ديگر مرا روزي فرما و بيش از اين روزيم مده كه دچار طغيان شوم»

بهترين روزي:
بهترين روزي آن است كه انسان را كفايت كند. از پيامبر خدا رسول اكرم (ص) روايت شده است:
«طوبي لمن أسلم و كان عيشه كفافاً» ؛ خوشا به حال كسي كه مسلمان باشد و زندگيش به قدر كفاف.
رسول خدا فرمودند : «بهترين روزي آن است كه به قدر كفايت باشد».

عوامل روزي بر:
امام باقر(ع) فرمودند : «ان العبد ليذنب الذنب فيزوي عنه الرزق»
بنده گناه مي كند و به سبب آن روزي از او زده مي شود.
ديدگاه پيامبر راجع به عاملي كه روزي را از بين مي برد اين است كه ايشان فرمودند:
«هركه حقي از حقوق برادر مسلمان خود را پايمال كند، خداوند بركت روزي را بر او حرام گرداند مگر آن كه توبه كند».
امام صادق(ع) فرمودند: «كثرهُ السحت يمحق الرزق» ؛ حرامخواري زياد، روزي را مي برد.

حكم كسب درآمد حلال:
رسول خدا(ص) فرمودند: «طلب الحلال فريضية علي كل مسلم و مسلمة»؛ كسب درآمد حلال بر هر مرد و زن مسلماني واجب است.
رسول خدا(ص) فرمودند: «طلب الحلال جهاد»؛ كار كردن براي كسب درآمد حلال جهاد است.

عوامل رساننده و افزاينده روزي:
از ديدگاه معصومين عوامل فراواني ذكر شده كه باعث زيادشدن روزي مي شود:
امام صادق فرمودند:من حسن بره اهل بيته زيدفي رزقـه» ؛هركه باخـانـواده‌ي خود نيكوكار باشـد، روزيـش زيـادمي شود.
امام صادق(ع) در جايي ديگر فرمودند: « ان البر يزيده في الرزق»؛ نيكوكاري، روزي را زياد مي‌كند.
امام علي(ع) فرمودند: «والعسر ليفسد الاخلاق، التَّسهل يدرالارزاق»)؛
سختگيري، اخلاق را تباه مي‌كند، آسان گيري (براهل و عيال و معاملات) روزي‌ها را سرازير مي كند.
امام باقر(ع) فرمودند: « الزكاه تزيد في الرزق»؛ زكات دادن روزي را زياد مي كند.
امام علي در جايـي ديگر فرمـودند:«من حسنت نيتـه، زيد في رزقه»
هر كه خـوش نيـت باشد، روزيـش زيـاد مي‌شود.
پيامبر اكرم فرمودند :‌« صدقه زياد بدهيد، تاخداوند به شما روزي بدهد».

ارزش تلاش براي روزي حلال:
طلب حلال در مقام جهاد:
اسلام كار را يك نوع جهاد در راه خدا مي داند.
پيامبر اكرم (ص) فرمودند:«‌كسي كه در راه كسب روزي حلال براي خانواده اش تلاش كند مجاهد و حركت كننده در راه خداست».

كسب حلال و شرافت:
كار و تلاش مشروع براي كسب روزي حلال هر چه كه باشد، باز موجب شرافت و كرامت انسان مي شود و بهتر از آن است كه انسان دست خويش را پيش از ديگران دراز كند و سربار آنان باشد.
پيامبر اكرم(ص) در اين باره فرمودند: «اگر انسان هيزم را بر پشت خويش حمل كند، بهتر از آن است كه دست گدائي پيش ديگران درازكند كه معلوم نيست، چيزي به او بدهند يا ندهند ».

كسب حلال بهترين عبادت:
از ديدگاه پيشوايان معصوم عليهم السلام اگر نيت‌ها خالص باشد و كار از راه حلال صورت گيرد، همه كارهاي انسان رنگ الهي به خود مي گيرد و ارزشي غير قابل وصف پيدا مي‌كند.
رسول خدا (ص) مي‌فرمايد:«عبادت داراي هفتاد جزء است كه با فضيلت‌ترين آنها طلب روزي حلال است».

معناي وسيع تر روزي:
روزي معني وسيعي دارد كه روزي هاي معنوي را نيز همانگونه كه بيان كرديم در بردارد، بلكه روزي اصلي همين روزي معنوي است، در دعاها تعبير به رزق در مورد روزي‌هاي معنوي بسيار به كار رفته است، در مورد حج مي‌گوئيم‌: اللهم ارزقني حج بيتك الحرام. در مورد توفيق اطاعت و دوري از معصيت آمده: اللهم ارزقني توفيق الطاعه و بعد المعصيه. در دعاهاي روزه ماه مبارك رمضان مي خوانيم:
« اللهم ارزقني فيه طاعه الخاشعين».
هدف اين است كه با تمام تلاش ها و كوشش ها باز به روشني مي بينيم دست ديگري نيز در كار است كه گاه نتيجه ي تلاش ها بر باد مي رود و گاه به عكس، تا مردم فراموش نكنند در پشت عالم اسباب، دست قدرت« مسبب الاسباب» كار مي كند.