تحلیلی از زندگی سیاسی امام حسن مجتبی (ع)

علامه سید جعفر مرتضی در سه فصل زندگانی سیاسی امام حسن(ع) در عهد رسول خدا و خلفا ی سه گانه را بررسی کرده است.
در باره مؤلف:
سید جعفر مرتضی عاملی محقق و نویسنده برجسته شیعه از عالمان دینی جبل عامل لبنان است. او سالها به تحصیل علوم دینی از جمله تفسیر در نجف و قم پرداخت. پژوهش و تدریس نیز از اشتغالات وی بوده است. از ایشان تاکنون بالغ بر بیست عنوان کتاب منتشر شده است.

تحلیل نویسنده از حوادث تاریخی زندگی ائمه از نگاه فراتاریخی وی به ائمه متأثر است. کتابی که در نقد«حماسه حسینی» شهید مطهری تحت عنوان «کربلا فوق الشبهات» نگاشته است تا حدود زیادی نشانگر زاویه خاص نگاه او به ائمه است. وی در این کتاب به دنبال رد نقدهایی است که شهید مطهری بر بخی نقل های حادثه عاشورا وارد کرده است. او در آثار خود به صراحت برخی عقاید و باورهای اهل سنت را رد کرده است.

نویسنده در مقدمه ابراز می دارد از آنجا که به دوران زندگی امام از دوران پیامبر(ص) و خلفا کمتر توجه شده است مؤلف این مقطع را انتخاب کرده است.

فصل اول کتاب با عنوان «زندگانی سیاسی امام حسن(ع) در عهد رسول خدا(ص)» بش از آن که رنگ یک نوشته تاریخی داشته باشد با بیانی خطابه ای و تأثیرگذار به تحکییم اعتقادات شیعه پیرامون امامت امام حسن(ع)، جایگاه آن و دفاع از آن با استفاده از حدیث، تاریخ و تفسیر پرداخته است. نویسنده با در نظر گرفتن پیش فرض های کلامی خود به تحلیل مسایل پرداخته است. منابعی که در این فصل مورد استفاده قرار گرفته بسیار متنوع و از لحاظ موضوعی منابع تفسیری و روایی سنی و شیعه، تاریخی، سیره، صحابه نگاری، مناقب، مقاتل و غیره را در بر می گیرد.

نویسنده بیاد کرده است مواضع پیامبر(ص) در قبال حسنین(ع) حتی شدت عواطفی که علناً نسبت به ایشان ابراز می داشتند، انتخاب ایشان برای مباهله، شرکت در بیعت رضوان نشانه موقعیت منحصر به فرد آن ها و نیز تلاش پیامبر(ص) برای آماده کردن جامعه در پذیرفتن رهبری و جانشینی آنان بود.

فصل دوم با عنوان « زندگانی سیاسی امام حسن(ع) در عهد شیخین» از غصب فدک و موضع حضرت زهرا(س) و حسنین(ع) در قبال آن آغاز شده است. در این فصل عمدتاً از منابع تاریخی و روایی استفاده شده است که البته منابع ضعیفی در این بین دیده می شود. این فصل بیشتر رویکرد تاریخی به خود گرفته است گرچه هنوز کما بیش موضعگیری های ارزشی قابل مشاهده است.

نویسنده معتقد است سیاست نظام حاکم مسأله امامت را از دو جهت هدف قرار داد: ۱- دمیدن روح یأس و ناامیدی در نفوس مخالفان خصوصاً علی(ع). ۲- زمینه سازی برای تحکیم و تثبیت حکومت و خلافت به نفع برخی و دور کردن علی(ع) از خلافت. تلاش برای رسیدن به این اهداف به اشکالی بروز می یافت از جمله جلوگیری از راه یابی هواداران علی(ع) و اهل بیت به مراکز حساس و پست های کلیدی، استفاده از زر و سیم برای خاموش کردن مخالفان، سیاست تجهیل مردم، منع کتابت حدیث و غیره.

در کنار بیان شیوای مؤلف و ایجاد ارتباط مناسب بین مطالب، تتبع فراوان او و کشف نکاتی مهم از لابلای منابع اطلاعات فراوان و نتایج ارزشمندی به دست می دهد. گرچه عمده مباحث و نتایج ارتباط مستقیمی با زندگانی امام حسن(ع) ندارد، اما به روشن شدن جو حاکم بر جامعه و وضعیت ایشان کمک میکند.

فصل سوم به زندگی سیاسی امام در دوره خلافت عثمان اختصاص یافته است. استناد به منابع متأخر تاریخی و نیز منابع تحقیقی در این فصل نیز مشاهده می گردد.

در این بخش از کتاب ضمن متن کامل سخنان امام در بدرقه ابوذر نکاتی که در نظر نویسنده قابل توجه بوده آورده شده است. تأسف عمیق از رفتار حکومت با ابوذر، تشویق وی به ادامه راه و تقویت بینش الهی ابوذر برای تحمل رنج ها از جمله این نکات هستند.

شرکت امام در فتوحات این دوره به طور مبسوط مورد بحث قرار گرفته است. عقیده نویسنده مبتنی بر رد گزارشات مربوط به حضور ائمه در این فتوحات است. عدم اجرای قوانین الهی در سرزمین های مفتوحه، رفتار ظالمانه با ساکنین این مناطق، غلبه داشتن انگیزه کسب غنایم بر انگیزه های الهی از جمله دلایل عدم حضور حسنین در این جنگ ها بیان شده است.مؤلف لزوم اجازه امام عادل را شرط جهاد ابتدایی دانسته و عدم شرکت امامان را در این جنگ ها دلیلی بر عدم مشروعیت آن ها دانسته است.

بخشی از این فصل به نقش امام در دفاع از عثمان هنگام محاصره خانه او پرداخته ات. نویسنده ضمن قبول صحت گزارش دفاع حسنین(ع) از عثمانمعتقد است گرچه امام علی(ع) با اعمال عثمان موافق نبود اما قتل او را شرعی و قانونی و به مصلحت اسلام نمی دانست. وی معاویه را مسبب قتل عثمان معرفی کرده است.

نظریه عثمانی بودن امام حسن(ع) در این کتاب رد شده ایت. نویسنده بر سخنان امام مبنی بر حقانیت پدرش بر خلفای پیشین و دفاع از مواضع امام علی(ع) و نیز سرزنش مخالفان پدر استناد کرده است.

در ادامه مؤلف مواضع اهل بیت را در قبال سیاست خلفا شرح داده است. او می گوید: علی (ع) با نپذیرفتن شرط عمل به به دو خلیفه در شورای شش نفری و نیز تأکید و تشویق بر کتابت حدیث موضع منفی نسبت به سیاست خلفا اتخاذ کرد. مؤلف همچنین انحرافاتی که از سیره رسول خدا(ص) به تدریج ایجاد شد یاد کرده و مواضع امام حسن(ع) را پیرامون آن به بحث نشسته است.