کمی هم به فکر مرگ و آخرت باشیم...
امام علی علیه السلام فرمودند:
عَجِبتُ لِمَن نَسِیَ المَوتَ وَ هُوَ یَری مَن یَمُوتُ؛
درشگفتم از کسی که مرگ را فراموش می کند در حالی که مردگان را می بیند.
نهج البلاغه، حکمت 121
شرح حدیث:
شگفتی حضرت امیر(علیه السلام) بجاست.
بسیار می بینیم که افرادی از دوستان، آشنایان، بستگان و افراد جامعه از دنیا می روند و در تشییع جنازه و مجالس ختم آنان شرکت می کنیم ولی باز هم پند و عبرت نمی گیریم و خیال می کنیم که ما نخواهیم مُرد!
مرگ حق است. دیر یا زود سراغ همه ی ما خواهد آمد.
در ضرب المثلهای فارسی آمده است: « این شتری است که جلوی خانه ی هر کسی می خوابد. »
ولی… کو عبرت و پند؟
شاید چند روزی پس از فقدان یک عزیز متأثر از «مرگ» او باشیم و به فکر فرو رویم و به آینده بیندیشیم ولی خیلی زود شرایطمان عادی می شود و فراموش می کنیم.
اگر فراموش نکنیم چه می شود؟ آماده خواهیم بود، حساب و کتاب اعمالمان را خواهیم رسید، از گناهان توبه خواهیم کرد، مهیّای سفر آخرت خواهیم شد، این همه دلبسته ی دنیا نخواهیم شد.
کمی هم به فکر مرگ و آخرت باشیم.
منبع: حکمت های علوی و ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی ع)، جواد محدثی، انتشارات آستانه قدس رضوی، چاپ سوم (1391).
دوست آن باشد که گیرد دست دوست...
امام علی علیه السلام فرمودند:
برادر خود را در سه حالت حفظ کند: در دوران تنگدستی و گرفتاری، در زمان نبودنش و پس از وفاتش.
نهج البلاغه، حکمت 129
شرح حدیث:
بسیارند کسانی که شعار دوستی و ارادتمندی می دهند، اما صحنه ی امتحان و موقعیت های دشوار و شرایط نیاز که پیش آید، دوستان واقعی از مدّعیان دوستی و برادری شناخته می شوند.
یکی از صحنه ها هنگام گرفتاری و رنج است که دوستان همدل و صمیمی را می توان شناخت.
دوست مشمار آن که در نعمت زند
لاف یاریّ و برادر خواندگی
دوست آن باشد که گیرد دست دوست
در پریشان حالی و درماندگی
صحنه ی دوم در غیبت و پشت سر اوست. گاهی در غیاب دوستمان از او بدگویی می کنند یا نسبتهای دروغ می دهند یا در حق او ظلم می کنند. دوست واقعی در غیاب دوستش باید از او دفاع کند و آبروی او را حفظ کند.
صحنه ی سوم دوران پس از مرگ است.
دوست را نباید فراموش کرد حتی پس از مرگ او. باید از او و نیکیهایش یاد کرد، به بستگان و فرزندانش رسیدگی کرد و جویای حال آنان شد، بر مزار او رفت و برایش فاتحه ای نثار کرد.
اینهاست نشانه های دوست واقعی.
منبع: حکمت های علوی و ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی (علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستانه قدس رضوی، چاپ سوم (1391).
کدام یک از این دو کار عاقلانه تر است؟
مام علی(علیه السلام) فرمودند:
شَتّانَ ما بَینَ عَمَلَین: عَمَلُ تَذهَبُ لَذَّتُهُ وَ یَبقی تَبِعتُهُ وَ عَمَلُ تَذهَبُ مَؤونَتُهُ وَیَبقی اَجرُهُ؛
فاصله ی بسیاری است میان دو عمل: عملی که لذتش می رود ولی پیامدهای آن باقی می ماند، و عملی که رنج و زحمتش می رود اما اجر و پاداش آن ماندگار است.
نهج البلاغه، حکمت 117
شرح حدیث:
چه حکمت عمیق و پند دلنشینی!
شنیده اید که می گویند: یک لحظه هوسرانی، یک عمر پشیمانی!
سرنوشت کارهای نیک و بد ما انسانها همین گونه است. دستگاه خدا دستگاه حساب و کتاب و پاداش و کیفر است. اگر در دنیا هم نشود، آخرت در پیش است که روز داوری است.
اهل معصیت دنبال خوشگذرانی و لذّتند، لذّتهای گذرا ولی آثار آن و پیامدهای سوء آن باقی است. مثل کسی که در یک لحظه عصبانی می شود و کسی را به قتل می رساند اما زندان و کیفر او را به راحتی رها نمی کند.
اهل طاعت که به فرمان خدا عمل می کنند، گر چه از برخی خوشیها محروم می شوند یا رنج عبادتشان مثل ایام روزه و حج پایان می یابد اما پاداش آنان باقی است.
کدام یک از این دو کار عاقلانه تر است؟
لذتهای زودگذر با عواقب سخت و همیشگی، یا سختیهای گذرا، اما پاداشهای ابدی؟
عاقل کسی است که راحت و نعمت ابدی آخرت را با لذایذ حرام و زودگذر دنیا عوض نکند.
منبع: حکمت های علوی و ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی (علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستانه قدس رضوی، چاپ سوم (1391).
زاهد واقعی کیست؟
امام علی علیه السلام فرمودند:
کَیفَ یَزهَدُ فی الدُّنیا مَن لایَعرِفُ قَدرَ الآخِرَهِ؟
چگونه در «دنیا» پارسایی پیشه کند، کسی که ارزش «آخرت» را نمی شناسد؟
غررالحکم، ج4، ص 562.
شرح حدیث:
بر سر دو راهی انتخاب «مفید» از «مفیدتر» بصیرت لازم است.
هر کس در پی سود و منفعت است، ولی شناخت سود واقعی و پایدار مهم تر است.
برخورداری از «دنیا» خوب است، اما بهره مندی از نعمتهای «آخرت» خوب تر.
نباید برای «منافع محدود» و «سود اندک» منافع بیشتر و پایدارتر را از دست داد. از کسی که مزایای آخرت را می شناسد، انتظاری جز این نیست که از سود و لذت دنیا برای رسیدن به لذایذ اخروی بگذارد، و گرنه شایسته ی ملامت است.
زاهد واقعی کیست؟
کسی که با شناخت ارزش آخرت و نعمتهای بهشت و همسایگی با پیامبران و اولیای الهی و صالحان و شهیدان به نعمتهای دنیوی بی رغبت شود و آن را فدای بهشت برین و سعادت اخروی کند.
برای آخرت گرایی باید بی ارزشی دنیا را شناخت.
برای عمل خالص و صالح باید پوچی اعمال دنیاطلبانه و کاسب کارانه را فهمید.
بازنده کسی است که «آخرت» را به خاطر «دنیا» از کف بدهد.
منبع: حکمت های علوی و ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی (علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستانه قدس رضوی، چاپ سوم (1391).
«حجّت شناسی»
امام علی علیه السلام فرمودند:
لاتَخلُوا الأرضُ مِن قائمٍ لِلهِ بِحُجّهٍ، إمّا ظاهِراً مَشهُوراً و إمّا خائِفاً مَغموراً؛
زمین هرگز از کسی که با حجت برای خدا قائم باشد خالی نمی ماند، یا آشکار و مشهور یا بیمناک و پنهان.
غررالحکم، ج6، ص 410
شرح حدیث:
یکی از شناختهای ضروری«حجّت شناسی» است؛ شناخت کسی که از سوی خدا سندی معتبر و ملاکی قوی و معیاری روشن قرار داده شده است تا بندگان بندگی و اطاعت و عبودیّت خود را با اذن او و با انطباق با امر و نهی و نظر و رضای او انجام دهند.
خداوند با حجّتهایش با بندگان «احتجاج» می کند. پس باید حجتهای الهی را شناخت و طبق تعالیم آنان عمل کرد.
حضرت مهدی، حجت الهی است که در پس پرده ی غیب پنهان و «قائم لله» است.
او گر چه پنهان است، پیداترین و حاضرترین افراد است. خورشید هر چند پشت ابر باشد و از دیده ها پنهان، روشنگری و نورافشانی خود را دارد و اگر حجّت الهی هم در زمین نباشد، نظام هستی در هم می ریزد و مردم نیز بی پشتوانه و بی تکیه گاه می مانند.
آن که «صاحب زمین و زمان» است، آن حجت غایت الهی است.
شناخت او محبت می آورد و محبتش ما را به جرگه ی مطیعان می رساند.
منبع: حکمت های علوی و ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی (علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستانه قدس رضوی، چاپ سوم (1391).
«صدقه»
امام علی (علیه السلام) فرمودند:
إستَنزلوا الرزَّقَ بِالصَّدَقَهِ، وَ مَن اَیقَنَ بِالخَلَفِ جادَ بِالعَطیّهِ؛
روزی را با صدقه دادن فرود آورید. هر کس یقین به جایگزین داشته باشد، در بخشش سخاوتمند می شود
نهج البلاغه، حکمت 132
شرح حدیث:
از وعده های الهی است که «صدقه» و انفاق، موجب افزایش روزی می شود و خداوند پاداش آنچه را در راه او داده شده است، چند برابر می دهد.
آنچه داریم از خداست. همو از ما خواسته است که به نیازمندان هم رسیدگی کنیم و با انفاق و صدقه و خیرات و احسان، رحمت او را فراهم آوریم.
عرصه ی مال و انفاق و احسان یکی از میادین آزمون است.
در «آزمون مالی» برخی قبول نمی شوند؛ چون دلبسته به ثروت خویشند. بعضی هم می پندارند آنچه می دهند، از دست می رود.
اما اگر طبق توصیه و رهنمود قرآنی تربیت شده باشیم که خداوند انفاق انسان مؤمن را بی پاداش نمی گذارد و باور کرده باشیم که:
تو نیکی می کن و در دجله انداز
که ایزد در بیابانت دهد باز
هرگز آنچه را صدقه می دهیم، از دست رفته نخواهیم پنداشت، بلکه در صندوق ذخیره ی آخرتی خویش بایگانی می کنیم.
خدا وعده ی جبران داده است، پس چرا امساک و بخل؟
منبع: حکمت های علوی و ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی (علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستانه قدس رضوی، چاپ سوم (1391).
عاجزترین مردم
امام علی (علیه السلام) فرمودند:
اَعجَزُ النّاسِ مَن عَجَزَ عَن إکتسابِ الإخوانِ وَ اَعجَزُ مِنهُ مَن ضَیَّعَ مَن ظَفِرَ بِهِ مِنهُمِ؛
عاجزترین مردم کسی است که از انتخاب دوست و یافتن برادر ناتوان باشد، و ناتوان تر از او کسی است که دوستان خود را نتواند نگه دارد.
نهج البلاغه، حکمت 11
شرح حدیث:
بعضی روحیه ی جمعی و جذبی دارند، هم جذب دیگران می شوند و الفت و انس می گیرند، هم دیگران جذب آنان می شوند و دوستشان می گردند.
این یک هنر است که انسان بتواند با اخلاق و رفتار خویش کسانی را جذب خود کند و برای خود دوستانی پیدا کند.
کسی که این روحیه و توان و جاذبه را نداشته باشد، ناتوان است.
از سوی دیگر نگه داشتن دوستان و استمرار رفاقتها و تداوم روابط دوستانه نیازمند هنرمندی خاصّی است. گاهی حرفی نسنجیده یا رفتاری خودخواهانه یا انتقادی تند و تحقیرآمیز و یا حتّی شوخی ای بی جا و نامناسب رابطه ی دوستی را به هم می زند.
چه باید کرد که دوستانی شایسته پیدا نمود؟
چه باید کرد که دوستانمان را از دست ندهیم؟
بی شک اخلاق و رفتار ما در پیدایش ارتباط دوستانه یا تداوم دوستها مؤثر است.
بکوشیم «واو عاطفه» باشیم نه «خط فاصله».
منبع: حکمت های علوی و ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی (علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستانه قدس رضوی، چاپ سوم (1391).
خردمندترین مردم
امام علی (علیه السلام) فرمودند:
اَعقَلُ النّاسِ اَنظَرُهُم فی العَواقبِ؛
خردمندترین مردم کسی است که به عواقب و فرجام کار بیشتر بنگرد.
غرر الحکم، ج 2، ص 484
شرح حدیث:
فقط دیدن امروز و زمان حال هنر نیست.
کسی که بصیرت و دید نافذ دارد، آن طرف تر و فرداهای نیامده را هم می نگرد.
گاهی راحت امروز رنج فردا را در پی دارد. گاهی هم برعکس رنج و سختی کشیدنهای امروز راحت و رفاه دراز مدت آینده را به ارمغان می آورد.
گاهی خطای امروز فردایی آمیخته به کفر و عقوبت و رسوایی را رقم می زند، و گاهی صبر بر سختیهای «زندگی مؤمنانه» بهشت را برای شخص فراهم می آورد.
در این میان عاقل کیست و غافل کدام است؟
مجرمان پنهانکار می پندارند زیر کند که در تله گرفتار نمی شوند و ردّپایی به جا نمی گذارند. اما وقتی گرفتار می شوند، به خطا و غفلت خود پی می برند.
کسی که به خاطر پول مختصری دست به دزدی یا قتل می زند و اسیر زندان می گردد، چه بسا اگر این روزها را می دید، هوس دزدی یا جنایت نمی کرد.
هر کس عواقب را بنگرد، از پشیمانی مصون می ماند.
روزگار فقط «اکنون» نیست و زمان هم تنها «امروز» نیست.
وقتی از پس امروز فردایی هست، آینده نگر باشیم.
منبع: حکمت های علوی و ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی (علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستانه قدس رضوی، چاپ سوم (1391).
دوستی علی یعنی دوستی پیامبر و خدا
حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:
اِنَّ السَّعیدَ، کُلَّ السَّعیدِ، حَقَّ السَّعیدِ مَن اَحَبَّ عَلیّاً فی حَیاتِهِ وَ بَعدَ مَوتِهِ؛
همانا سعادتمند کامل و خوشبخت حقیقی است که علی علیه السّلام را در حیاتش و پس از وفاتش دوست بدارد.
نهج الحیاة، ص 48
شرح حدیث:
دوستی علی یعنی دوستی پیامبر و خدا.
محبّت امام علی علیه السّلام در طول محبّت خدا و رسول قرار دارد. این مودّت هم در دنیا کارساز است هم در آخرت. نتیجه ی آن به اصلاح رفتار منتهی می شود.
مگر می شود کسی علی علیه السّلام را دوست بدارد و به راهِ جز او برود؟
مگر پذیرفتنی است کسی مدعی محبّت او باشد، اما در اعمال خود شباهتی به مولا و محبوب خود نداشته باشد؟ دوستی انسان را به همرنگی و همسویی می کشاند و دوستدار علی علیه السّلام صالح و متّقی و خداترس خواهد بود؛ چرا که از مولایش دراینگونه کارها تبعیّت می کند.
این همان سعادت و کامیابی است که در حدیث آمده است.
آنان که در زمان او بودند و او را از نزدیک می دیدند و فضایل او را می شناختند، دوستش داشتند.
امروز که علی علیه السّلام در میان ما نیست، سخنان و سیره و رفتارش برای ما معلوم است و ما از راه کتب و روایات و منابع موجود جلوه های خدایی آن امام را می شناسیم و به او مهر می ورزیم.
دوستدار علی علیه السّلام دوستدار حق و عدل و فضیلت است و چنین محبتی برای انسان سعادت به ارمغان می آورد.
منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)
خوشرویی
حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:
اَلبِشرُ فی وَجهِ الموُمِنِ یُوجِبُ لصاحِبِهِ الجَنَّةَ وَالبِشرُ فی وَجهِ المُعانِدِ المُعادی یَقی صاحِبَهُ عَذابَ النّار؛
خوشرویی و لبخند در چهره ی مؤمن برای صاحب این لبخند موجب بهشت می شود، و خنده به چهره ی دشمن عنود، صاحبش را از عذاب دوزخ نگه می دارد.
فاطمة الزهرا، بهجة قلب المصطفی، ج1، ص 300
شرح حدیث:
درست است که یک مسلمان باید در مرحله ای از نهی از منکر در برابر گنهکاران اخم کند و با چهره ی عبوس با آنان برخورد کند، ولی از سویی هم چهره ی باز و گشاده جاذبه دارد و محبت می آورد.
گاهی می توان با برخوردی خوب، دشمن عنودی را رام کرد، گاهی دلی سخت، با لبخند و تبسّم شما نرم می شود و گاهی در برابر خشونت و تندی، رفتار نرم و محبت آمیز شما او را منفعل و شرمنده می سازد و تغییر رفتار می دهد. به چهره ی مؤمن باید لبخند زد، این توصیه ی دین است.
پیشوایان ما نیز چنین اخلاقی داشتند. پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در مواجهه با مردم بر لب تبسم داشت و سخن گفتن خود را با لبخند می آمیخت. یکی از جاذبه های اخلاقی رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم هم همین رفتار و خصلت بود.
چه بسا لبخند به روی دشمن سرکش، موضع او را عوض کند و از کینه توزی دست بردارد و موافق شود.
اگر خدا به چنین خنده رویی و تبسّم اجر می دهد و این گونه رفتار انسان را از دوزخ نگه می دارد، به خاطر چنین آثاری است که دارد.
منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام ) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)