ویژگی ادیان و شرایع قبل از اسلام

الف) منطقه خاورمیانه
پیش از ظهور اسلام، ادیان و شرایع چندی در خاورمیانه وجود داشت. هر یک از این ادیان و مذاهب دارای مناسک آیینی و سنت ها و آداب و رسوم چندی بوده اند که بدان از آیین دیگری بازشناخته می شدند. البته به جهت همزیستی و خاستگاه مشترک، همان گونه که تفاوت های آیینی و رسومی در میان ایشان وجود داشت، برخی از مشترکات نیز وجود داشت که می توانست به عنوان عناصر و مؤلفه های همزیستی مسالمت آمیز میان پیروان ادیان و شرایع مختلف عمل کند. از این روست که نه تنها در برخی از اشکال و رسوم و نامگذاری ها با هم مشترک بودند بلکه در برخی از داستان ها و افسانه های وجوه مشترکی یافت می شد که برگرفته از ریشه های مشترک فرهنگی بود.
هر شریعت و آیینی که در این فرهنگ مشترک پدیدار می شد، مؤلفه ها و عناصری از فرهنگ ها و آیین های پیشین را حفظ می کرد و برخی را کنار می زد و برخی دیگر را در شکل جزیی و یا مفهومی آن تغییر می داد تا هماهنگ و سازوار با اصول و مبانی دین و آیین گردد.
ب) ایران
پیش از ظهور اسلام در منطقه جغرافیایی و فرهنگی ایران که فرهنگ زرتشتی به عنوان فرهنگ غالب حضور داشت، فرهنگ مانوی، مسیحی، بودایی، برهمایی، یهودی نیز حضور جدی و موثری داشتند.
اگر نگاهی به داستان ابراهیم و آتش و گذری به افسانه سیاووش و آتش بیندازیم درمی یابیم که مشترکات چندی آنان را به هم پیوند می دهد که نمی توان از آن به سادگی گذشت. بی گناهی هر دو و اثبات آن با عبور از آتش سوزان و سلامت هر دو و بازتاب آن در آیین های برهمایی و بودایی در سرزمین هند که بخشی از جغرافیای فرهنگی آریایی، آرامی و ایرانی را شکل می بخشد، نشانه هایی از این تبادل فرهنگی و تعامل فرهنگی سازنده است.
این مسئله بیانگر آن است که نمی توان از واژگان دینی موجود در تورات و اوستا و متون دینی و مذهبی سنکریت و مانوی و قرآن به سادگی گذشت. بسیاری از واژگان دینی و اصطلاحات از ریشه همسان برخوردار می باشند که خودنمایی از تاثیر و تاثرپذیری فرهنگ ها و آیین های دینی از یک دیگر می کند. مگر نه این است که مانویت برداشتی التقاطی از مسیحیت و اوستای زرتشتی است و یا آیین سیک ترکیبی از اسلام و مسیحیت و آیین برهمایی و برخی از مناسک بودایی است. آیا نمی توان این مشترکات را نشانه ای از تاثر و تاثیر دایمی و تعامل فرهنگی و آیینی در جوامع بشری به ویژه در مناطق مماس و درگیر دانست؟