مسؤولیت تربیت روانی و معنوی:

در این قسمت از مسؤولیت پدر و مادر، مسائل مختلفی را در دو راه مختلف اعم از مراحل پیش از تولد و بعد از آن را باید مورد بررسی قرار داد. وجود فرزند و تربیت روحی و روانی وی به نوع تربیت والدین بر می گردد. از زمان تشکیل جنین در رحم مادر تمام صفات و روحیات وادین تحت ضوابط خاصی به فرزند منتقل می شود. بنابراین سلامتی و آرامش روح و جان و سجایای اخلاقی و یا احیانًا رذائل نفسانی پدر و مادر هر دو توأماً در فرزند مؤثر خواهد بود.  علمای تربیت اتفاق نظر دارند که اگر فرزند از ناحیه والدین با اخلاق و رفتاری نادرست مواجه شود اخلاقش فاسد و تباه می شود. آنهایی که مسؤول تربیت کودکان اند باید مظهر اخلاق نیکو باشند و با مهربانی وسعه ی صدر و رفتار خوب، زمینه رشد و اعتلا و کمال آنها را فراهم آورند که برای موفقیت راهی جز این نیست. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:
«رحم الله و الداً أعان ولده علی برّه »
(خداوند پدری را رحمت کند که فرزندش را بر نیکی یاری دهد).
براساس دلایل بیان شده افراد در انتخاب همسر باید دقت کافی به عمل آورده و با شایسته ترین افراد ازدواج نمایند. گفتنی است مادر در این مسؤولیت عظیم نقش بسزائی دارد. حضرت علی علیه السلام می فرماید:
«الولد مطبوع علی أمه» (فرزند از لحاظ طبیعت و رفتار ساخته شده ی مادر است).
در اینجا به داستان مادر موسی علیه السلام که به عنوان یک الگوی برتر و تمام عیار یک مادر در قرآن کریم معرفی شده و نیز مادر عیسی علیه السلام، حضرت مریم (س) که او نیز به عنوان مادری فداکار و پاکدامن و مقرب درگاه خداوند و به عنوان یک الگوی نمونه معرفی شده، اشاره می شود. هر دو مادر بزگوار به وسیله وحی در رابطه مستقیم با خداوند قرار می گیرند و فرزندان خود را با راهنمایی وحی الهی شیر می دهند و آن دو با تغذیه شیر مادر و حمایت های آن دو بانوی بزرگوار رشد و نمو می کنند، تا اینکه به مرحله رسالت می رسند:
(وَ أَوْحَیْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِیهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَیْهِ فَأَلْقِیهِ فِی الْیَمِّ وَ لَا تَخَافِی وَ لَا تَحْزَنِی إِنَّا رَادُّوهُ إِلَیْکِ وَ جَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِینَ) (و به مادر موسی وحی کردیم که شیرش بده و اگر بر او بیمناک شدی به دریایش بینداز و مترس و غمگین مشو، او را به تو باز می گردانیم و در شمار پیامبرانش می آوریم).
(فَنَادَاهَا مِن تَحْتِهَا أَلَّا تَحْزَنِی قَدْ جَعَلَ رَبُّکِ تَحْتَکِ سَرِیًّا * وَ هُزِّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَهِ تُسَاقِطْ عَلَیْکِ رُطَبًا جَنِیًّا * فَکُلِی وَ اشْرَبِی وَ قَرِّی عَیْنًا…) (کودک از پائین او ندا داد محزون مباش، پروردگارت از زیر پای تو جوی آبی روان ساخت نخل را بجنبان تا خرمای تازه چیده براست فرو ریزد. پس ای مرین بخور و بیاشام و شادمان باش و…).
از این آیات تلاش ها و حمایت ها و فداکاری های هر دو مادر نمایان است. مقام آن دو آنچنان بالا بود که به طریق مستقیم با خداوند ارتباط کلامی داشتند و از چنین مادرانی انتظار پیامبرانی همچون موسی علیه السلام و عیسی علیه السلام می رود.
باید متذکر شد که وظیفه پدر و مادر تنها تأمین غذا و لباس و بهداشت کودک نیست بلکه فراتر از آن آبیاری کردن مزرعه دلهای کودکان با آب حیات بخش محبت و عطوفت است. محبت را باید برای فرزندان اظهار نمود تا بتوانند آن را لمس کنند. ممکن است پدر و مادری فرزند خود را دوست داشته باشند اما آن را اظهار نکنند این نوع محبت تأثیر چندانی ندارد و حتی می تواند گاهی تأثیر منفی نیز داشته باشد.  احتیاج کودک به محبت امری است که از نظر علمی قابل انکار نیست و طفل از این امر احساس خوشحالی و صمیمیت می کند. عدم ارضای این نیاز موجب انحراف کودک از مسیر عادی زندگی است. محبت ضرورت حیات و رشد کودک است. از عوامل مؤثری است که در بهبود شیوه ی زندگی و سلامت روانی کودک نقش داشته و قادر است بسیاری از نابسامانی ها را از بین ببرد. خانواده ای که در آن محبت کافی به کودکان عرضه نمی شود خانواده ای نابسامان است و ناکامی کودک در این رابطه صدمه آفرین و دلیل بر نقض سعادتمندی اوست. چنانکه حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:
«أحبّوا الصبیا و ارحموهم»
(کودکان را دوست بدارید و نسبت به آنها محبت و دلسوزی داشته باشید).
امام صادق علیه السلام نیز می فرماید:
«ان الله لیرحم العبدلشده حبّه لولده»
(هر آنکس که بیشتر به فرزند خود محبت نماید، خداوند متعال به جهت همین ویژگی او را مورد لطف خود قرار می دهد).