امام عسکری علیه السلام و تحکیم مرجعیت

آقای من! همیشه‌ این امكان براى من نیست كه خدمت شما مشرّف شوم. پس سخن چه‌ كسى را بپذیرم و فرمان چه كسى را اطاعت كنم؟…
این کلامی است که احمد بن اسحاق خطاب به مولای خویش امام عسکری (علیه السلام) بیان می کند و چه بسا حرف دل امروز تک تک شیعیان باشد. واقعا ما که در دوران غیبت امام زمانمان هستیم، باید چه کنیم و تکلیفمان چیست؟
مسلم است که شیعیان باید از نظام استوار اجتماعى برخوردار شوند تا بتوانند در برابر رخدادها و مبارزه‌جوئیها توانا باشند. این نظام، در رهبرى‌ مرجعیّت تبلور مى‌یابد؛ بدین معنى كه شیعیان به گرد محور عالمان الهى‌ واُمَناى وى بر حلال و حرام، جمع می شوند. از این رو بود که در دوران امام‌عسكرى‌(علیه السلام)، شالوده نظام مرجعیّت تحكیم یافت و نقش دانشمندان‌ شیعه، بدین اعتبار كه آنان وكلا، نوّاب و سفیران امام معصوم‌(علیه السلام‌) هستند، برجستگى ویژه‌اى پیدا كرد.
روایتهاى فراوانى از امام‌عسكرى(‌علیه السلام) در باره نقش علماى دینى در بین مردم منتشر شد كه یكى ازآنها همان روایت معروفى است كه امام عسكرى‌(علیه السلام) از جدّ خویش، امام ‌صادق‌(علیه السلام) روایت كرده اند و در آن آمده است:
آن كسی از فقیهان که خویشتندار می باشد و دین خویش را پاسدار و با هوا وهوس‌ خود ستیزه كار و امر مولاى خویش را فرمانبردار است، پس بر عموم (مردم) است كه از او تقلید كنند.
از همین رو دانشمندان هدایت یافته به نور اهل بیت‌(علیهم السلام)، امور امّت ‌را در دوران امام یازدهم عهده دار شدند و به ایشان درباره مسائل مشكلى كه با آنها بر خورد مى‌كردند، نامه مى‌نگاشتند و آن حضرت نیز پاسخهایی به آنها مى‌نوشت‌ و نامه‌ها را به امضا و توقیع خویش مهر مى‌نمود. این نامه‌ها در نزد علما به تواقیع معروف شد و برخى از آنها شهرت ‌خاصّى كسب كردند.
به عنوان نمونه، عثمان بن سعید عَمرى، یكى از ستونهاى نظام مرجعیّت دردوران امام حسن عسكرى(علیه السلام) است و ائمه نیز به جایگاه او اشاره كرده‌اند. او درنزد شیعیان مقامى والا داشت و امام هادى(علیه السلام) و امام عسکری (علیه السلام) پیروان خود را بدو ارجاع‌ مى‌داد. چنانكه احمد بن اسحاق قمى گوید:
پس از وفات امام هادی (علیه السلام) روزی بر امام عسکری(‌علیه السلام) وارد شدم و پرسیدم: سرورم! همیشه‌ این امكان براى من نیست كه خدمت شما مشرّف شوم. پس سخن چه‌ كسى را بپذیرم و فرمان چه كسى را اطاعت كنم؟ آن حضرت به من‌ فرمود: این ابو عمرو، مردى مورد وثوق و امین است و در زندگى و مرگ مورد اعتماد من است. آنچه به شما گفت، از جانب من مى‌گوید و آنچه به شما رساند، از جانب من رسانده است.(1)
عثمان بن سعید در کنار برخی از افراد دیگر(2)، از وكلا و نوّاب امام و كسانى بودند كه ‌اركان نظام مرجعیّت در میان امّت، بدانها استحكام یافت. نظام ‌مرجعیّت به منزله شیوه‌اى در حركت سیاسى و راهى استوار براى دعوت به‌ خدا و سازماندهى مكتبى براى جامعه، قلمداد مى‌شود. همچنین این نظام، ‌مى‌تواند به وقت بازگشت حكومت به دست اهل آن، نظامى سیاسى‌ براى امّت باشد. این نظام به دور از غوغاى طایفه گرایى وعشیرت‌زدگى است؛ همچنانكه با روح حزب گرایى و گروه گرایى نیز فاصله دارد. شیعیان همواره در زیر سایه این تشكّل مكتبى، از دوران ائمه‌اطهار(علیهم السلام)، زندگى كرده و از تواناییهاى آن برخوردار بوده است؛ اگر چه برخی عوامل، گاه موجب توقف آن مى‌شده واجازه نمى‌داده ‌است كه این نظام، در برخى ابعاد به سوى تكامل مورد نظر خود شتاب‌ گیرد.
بنابر این، یکی از خصوصیات عصر امام حسن عسكرى‌(علیه السلام)، تحكیم نظام رهبرى مرجعیّت در میان شیعیان است که هم اکنون و در عصر غیبت امام دوازدهم، حضرت حجت بن الحسن (علیه السلام) نیز به عنوان یک از بنیانهای اصلی نظام رهبرى شیعه به حساب می آید.
منبع: زندگانی امام حسن عسکری علیه السلام، آیت الله محمد تقی مدرسی