در تقويت اراده عوامل متعدّدى تأثير گزار هستند كه بايد رعايت شده و با عواملى كه موجب ضعف اراده مى ‏شود مبارزه گردد. در ذيل به برخی از عوامل تقويت اراه كه از مفاهيم ديني اخذ شده اشاره می شود:
1. اصل مقاومت:
اولين اصلى كه بايد رعايت شود، اصل مقاومت است كه روان شناسان از آن به عنوان “اصل تسليم ناپذيرى” ياد مى‏ كنند. معناى اصل مقاومت آن است كه انسان در برابر شكست ‏ها و ناكامى ها مقاومت كند؛ زيرا برخى از شكست‏ ها زمينه پيروزى‏ هاى بزرگ را فراهم مى‏ كند. يكى از نويسندگان مى‏ نويسد: هرگاه برايتان مسئله‏ اى پيش ‏آيد كه به نظر بسيار مشكل، نا اميد كننده و غير قابل حل مى‏ رسد، آن چه شما را تا حصول پيروزى يارى خواهد كرد، اصل “تسليم ناپذيرى” است.(1)
اين اصل را می توان از آيه 30 سوره فصّلت برداشت كرد. خداوند در اين آيه می فرمايد: «إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَة»؛ كسانی كه گفتند پروردگار ما الله است و در اين راه استقامت ورزيدند ملائكه الهی بر آنان نازل خواهد شد.
2. اميد داشتن:
دومين اصلى كه نقش بنيادى در تقويت اراده دارد، اميدوارى است. انسان بايد در زندگى با اميد زندگى نمايد. يأس و نا اميدى انسان را از رسيدن به هدف باز داشته و روند زندگى را دچار مشكل مى‏ كند. آن دسته از بزرگان كه قله‏ هاى موفقيت را كسب نمودند، اميد به زندگى داشتند. از سوى ديگر برخى كه در زندگى موفق نبودند، معمولاً نا اميد بوده و يأس در زندگى آن ‏ها حكومت مى‏ كرده است. “فيلس سيمولك” مى‏ نويسد: “به كار بردن و نگارش كلمات منفى، ويران گر و مخرّب است. اين كلمات قفل هايى هستند كه بر درهاى ورودىِ هر راه حلى زده مى‏ شود تا ما را براى شكست آماده كند. بر عكس كلمه “آرى” هيجان مى ‏آورد و تحرك مى‏ بخشد…".(2)
3. مبارزه با عادت ناپسند:
يكى از عوامل مهم تقويت اراده، مبارزه با عادت‏ هاى بد و ناپسند است؛ از اين رو بايد سعى شود با هواهاى نفسانى (كه انسان را به اعمال ناپسند مى‏ كشاند) مبارزه شده و از عادات ناپسند جلوگيرى گردد.
در اسلام نيز به مبارزه عليه هواهاى نفسانى كه زمينه ‏هاى عادت بد را فراهم مى ‏كند. پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) مي فرمايد:«الشّديد من غلب نفسه؛ كسى قوى و با اراده است كه بر هواى نفس خود چيره شود.»(3)
4. تلقين به داشتن اراده قوى‏:
يكى از عوامل مهم تقويت اراده، تلقين كردن است كه انسان اراده قوى دارد. انسان بايد اين گونه باور داشته باشد كه “من مى‏ توانم بر مشكلات پيروز شوم، من اراده قوى و پولادين دارم".
5. داشتن هدف روشن:
متأسفانه آن عدّه كه دچار ضعف اراده مى‏ شوند و از فعاليت‏ هاى موفقيّت‏ آميز دست بر مى‏ دارند، آنانى هستند كه هدف معيّن و تعريف شده ندارند. اينان فعاليت هاى خويش را نيمه كاره رها مى‏ كنند. براى تقويت اراده بايد اهداف معيّن داشت.
6. تمرين تمركز حواس:
تمرين تمركز حواس يكى از راه ‏هاى تقويت اراده است. براى تمركز حواس بايد نظم و انضباط در همه امور زندگى ايجاد كرده و با برنامه ريزى فعاليت‏ هاى خويش را پيش برد.
7. انجام وظايف الهى:
يكى از عوامل مهم تقويت اراده، انجام وظايف الهى و حاضر دانستن خداوند در همه صحنه‏ هاى زندگى است. نماز را اوّل وقت خواندن، مقررّات الهى را رعايت نمودن، اجتناب از گناه، هر كدام مهم‏ترين عامل تقويت اراده به شمار مى‏ آيد. كسى كه روزه مى ‏گيرد؛ در واقع با تمام هوس ‏ها و رذايل اخلاقى مبارزه مى‏ كند. كسى كه به عبادت خداوند مى‏ پردازد، آرامش روانى پيدا مى‏ كند. آرامش روانى مؤثرترين عامل تقويت اراده است.
يكى از بزرگان مى‏ گويد: “خداوند بزرگ ترين گنج آرامش من است. من ديگر شتاب نخواهم كرد. او به من فرمان داده است كه گاهى بايستم و آرام باشم…".(4)
8. اعتماد به نفس:
خود باورى و اعتماد به نفس نيز عامل مهم تقويت اراده است. اگر انسان استعداد و قابليت‏ هاى خويش را بشناسد و باور كند كه توان انجام خيلى از چيزها را دارد، در تصميم‏ گيرى خويش دچار مشكل نمى‏ شود.
9. بهره‏ گيرى از سرگذشت انسان‏ هاى با اراده:
خواندن سرگذشت انسان‏ هاى با اراده، عامل تعيين كننده‏ اى در تقويت اراده است.
خواندن زندگى نامه انسان‏ هاى با اراده موجب مى‏ شود كه انسان در برابر عواملى كه موجب ضعف اراده مى شود، مقاومت نموده و عوامل تقويت اراده را تجربه كند، مثلاً يكى از عوامل موفقيت “پشتكار” است.
در كتاب «رمز پيروزى مردان بزرگ» از آيت‏ الله جعفر سبحانى و «سيماى فرزانگان» از رضا مختارى داستان‏ هاى زيادى از بزرگان نقل شده است. مطالعه اين دو كتاب براي تقويت اراده پيشنهاد می شود.

توصيه ‏هاى كاربردى براى تقويت اراده:
1. پيش از انجام هر كارى به جنبه‏ ها و آثار مثبت و منفى آن توجه كنيد، زيرا با آگاهى از زيان‏ ها يا منافع كارى، انگيزه براى ترک يا انجام كار بيش تر مى ‏شود و به طور طبيعى اراده قوى مى‏ گردد.
2. همواره سعى كنيد با خواسته ‏هاى نفسانى و عادت‏ هاى ناپسند مبارزه كنيد.
3. خود را به انجام وظايف و تكاليف دينى مقيد نماييد، همواره سعى كنيد نماز خود را اول وقت بخوانيد، حتى اگر مشغول نوشتن مطالبى باشيد كه فقط چند سطر يا كلمه ‏اى از آن باقى مانده باشد يا با كسى مشغول صحبت كردن هستيد، آن را رها كنيد. خواسته و ميل درونى خود را فداى اراده انسانى خود سازيد، انجام تكاليف و عباداتى هم چون نماز در اول وقت و روزه و حج و جهاد و صدقه و انفال مالى، باعث تقويت اراده مى‏ گردند.
4. همواره در مقابل سختى‏ ها و ناملايمات زندگى (كار و تحصيل و غيره) بردبار باشيد و استقامت به خرج دهيد.
5. سعى كنيد هر روز، در وقت معينى مثلاً صبح‏ ها، دقايقى را به ورزش و نرمش اختصاص دهيد.
6. نفس انسان، مخصوصا جوانان به خواب بعد از اذان صبح تمايل دارد. جهت تقويت اراه با اين ميل نفسانى مبارزه كنيد.
7. پيوسته به خود تلقين كنید كه من اراده ‏اى قوى دارم. توان مبارزه با خواسته‏ هاى نفسانى خويش و هم چنين غلبه بر مشكلات و مصايب را دارم. از شكست خوردن نمى‏ هراسم. اگر موفق نشدم، با كسب تجربه و انرژى و نشاط بيش تر مجددا اقدام مى‏ كنم تا به هدف و مقصد خود برسم. من توانايى رسيدن به هدف و برطرف كردن موانع و مشكلات را دارم.
8. كارى را كه شروع كرديد، با حوصله و دقت به پايان برسانيد. از رها كردن يا سر هم بندى آن بپرهيزيد.
9. با رعايت بند اول اين توصيه و مشورت با ديگران در تصميم‏ گيرى‏ ها سرعت عمل داشته باشد. از وسواس و دو دلى و امروز و فردا كردن دورى كنيد.
10. فكر خود را هم زمان به چند كار مشغول نكنيد. سعى كنيد همواره توجه شما به يك كار معطوف گردد.
11. تدبير، نظم و انضباط را در همه امور زندگى خود جارى سازيد. با برنامه ريزى دقيق و منطقى، كارهاى خود را پيش ببريد. در برنامه ‏ريزى جايى براى انعطاف و جايگزين كردن امور غير قابل پيش بينى بگذاريد.
زمان غذا خوردن، استراحت و خوابيدن، مطالعه و تفريح نمودن روى برنامه باشد. تجربه نشان داده افرادى كه كتاب، لباس يا وسايل شخصى خود را در جاى منظمى نمى‏ گذارند، بلكه هر جا كه خواستند مى‏ اندازند يا به وضع لباس و كفش و ظاهر خود توجه ندارند، به تدريج در عرصه‏ هاى مهم زندگى نمى ‏توانند تصميم جدى بگيرند. اگر چنين وصفى در شما است، آن را تغيير دهيد.
12. سعى كنيد در همه كارها به ويژه امور تحصيلى، تمركز حواس پيدا كنيد. از طريق تمركز حواس، اراده خود را تقويت نماييد.

_______________
(1) وجيهه آذرمى، معجزه اراده، انتشارات انجمن اولياء و مربيان، ص 15.
(2) همان، ص 17 - 18.
(3) وسائل الشيعه، محمد بن الحسن الحر العاملی، مؤسسة آل البيت - قم، 1409 ه. ق، ج 15، ص 162.
(4) معجزه اراده، ص 46.

منبع : سایت پرسمان قرآن