مهم‌ترين مناسبت ماه مبارك رمضان، شب قدر است كه هماره مورد توجه مؤمنين بوده و خواهد بود. آنچه در پيش روي داريد بحثي پيرامون شب قدر بر اساس نظرات مرحوم علامه طباطبايي رحمه الله در تفسير شريف الميزان است كه در دو سوره «قدر» و «دخان‌» مطرح گرديده است.
شب قدر يعني چه؟

مراد از قدر، تقدير و اندازه‌گيري است و شب قدر شب اندازه‌گيري است و خداوند متعال در اين شب حوادث يك سال را تقدير مي‌كند و زندگي، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت انسانها و اموري از اين قبيل را در اين شب مقدر مي‌گرداند.
شب قدر كدام شب است؟

در قرآن كريم آيه‌اي كه به صراحت‌بيان كند شب قدر چه شبي است ديده نمي‌شود. ولي از جمع‌بندي چند آيه از قرآن كريم مي‌توان فهميد كه شب قدر يكي از شب‌هاي ماه مبارك رمضان است. قرآن كريم از يك سو مي‌فرمايد: «انا انزلناه في ليلة مباركة‌» . اين آيه گوياي اين مطلب است كه قرآن يكپارچه در يك شب مبارك نازل شده است و از سوي ديگر مي‌فرمايد: «شهر رمضان الذي انزل فيه القرآن‌» . و گوياي اين است كه تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است. و در سوره قدر مي‌فرمايد: «انا انزلناه في ليلة القدر» . از مجموع اين آيات استفاده مي‌شود كه قرآن كريم در يك شب مبارك در ماه رمضان كه همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است. اما اينكه كدام يك از شب‌هاي ماه رمضان شب قدر است، در قرآن كريم چيزي بر آن دلالت ندارد. و تنها از راه اخبار مي‌توان آن شب را معين كرد.
در بعضي از روايات منقول از ائمه اطهار عليهم السلام شب قدر مردد بين نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم ماه رمضان است و در برخي ديگر از آنها مردد بين شب بيست و يكم و بيست و سوم و در روايات ديگري متعين در شب بيست و سوم است . و عدم تعين يك شب به جهت تعظيم امر شب قدر بوده تا بندگان خدا با گناهان خود به آن اهانت نكنند.
پس از ديدگاه روايات ائمه اهل بيت عليهم السلام شب قدر از شب‌هاي ماه رمضان و يكي از سه شب نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم است. اما روايات منقول از طرق اهل سنت‌به طور عجيبي با هم اختلاف داشته و قابل جمع نيستند ولي معروف بين اهل سنت اين است كه شب بيست و هفتم ماه رمضان. شب قدر است  و در آن شب قرآن نازل شده است.
تكرار شب قدر در هر سال

شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و سالي كه قرآن در آن نازل شد نيست‌بلكه با تكرار سالها، آن شب نيز تكرار مي‌شود. يعني در هر ماه رمضان شب قدري است كه در آن شب امور سال آينده تقدير مي‌شود. دليل بر اين امر اين است كه:
اولا: نزول قرآن بطور يكپارچه در يكي از شب‌هاي قدر چهارده قرن گذشته ممكن است ولي تعيين حوادث تمامي قرون گذشته و آينده در آن شب بي‌معني است.
ثانيا: كلمه «يفرق‌» در آيه شريفه «فيها يفرق كل امر حكيم‌» . در سوره دخان به خاطر مضارع بودنش، استمرار را مي‌رساند و نيز كلمه «تنزل‌» در كريمه «تنزل الملئكه والروح فيها باذن ربهم من كل امر»  به دليل مضارع بودنش دلالت‌بر استمرار دارد.
ثالثا: از ظاهر جمله «شهر رمضان الذي انزل فيه القرآن‌»  چنين برمي‌آيد كه مادامي كه ماه رمضان تكرار مي‌شود آن شب نيز تكرار مي‌شود. پس شب قدر منحصر در يك شب نيست‌بلكه در هر سال در ماه رمضان تكرار مي‌شود.
در اين خصوص در تفسير برهان از شيخ طوسي از ابوذر روايت‌شده كه گفت: به رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) عرض كردم يا رسول الله آيا شب قدر شبي است كه در عهد انبياء بوده و امر به آنان نازل مي‌شده و چون از دنيا مي‌رفتند نزول امر در آن شب تعطيل مي‌شده است؟ فرمود: «نه بلكه شب قدر تا قيامت هست‌» .
عظمت شب قدر

در سوره قدر مي‌خوانيم: «انا انزلناه في ليلة القدر وما ادريك ما ليلة القدر ليلة القدر خير من الف شهر». خداوند متعال براي بيان عظمت‌شب قدر با اين كه ممكن بود بفرمايد: «وما ادريك ما هي هي خير من الف شهر» يعني با اين كه مي‌توانست در آيه دوم و سوم به جاي كلمه «ليلة القدر» ضمير بياورد، خود كلمه را آورد تا بر عظمت اين شب دلالت كند. و با آيه «ليلة القدر خير من الف شهر» عظمت اين شب را بيان كرد به اين كه اين شب از هزار ماه بهتر است. منظور از بهتر بودن اين شب از هزار ماه، بهتر بودن از حيث فضيلت عبادت است. چه اين كه مناسب با غرض قرآن نيز چنين است. چون همه عنايت قرآن در اين است كه مردم را به خدا نزديك و به وسيله عبادت زنده كند. و احياء يا عبادت آن شب از عبادت هزار ماه بهتر است.
از امام صادق عليه السلام سؤال شد: چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ (با اينكه در آن هزار ماه در هر دوازده ماهش يك شب قدر است).
حضرت فرمود: «عبادت در شب قدر بهتر است از عبادت در هزار ماهي كه در آن شب قدر نباشد. » .
وقايع شب قدر

1- نزول قرآن
ظاهر آيه شريفه «انا انزلناه في ليلة القدر» اين است كه همه قرآن در شب قدر نازل شده است و چون تعبير به انزال كرده كه ظهور در يكپارچگي و دفعي بودن دارد نه تنزيل كه ظاهر در نزول تدريجي است.
قرآن كريم به دو گونه نازل شده است:
1- نزول يكباره در يك شب معين.
2- نزول تدريجي در طول بيست و سه سال نبوت پيامبر اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم).
آياتي چون «قرانا فرقناه لتقراه علي الناس علي مكث ونزلناه تنزيلا» نزول تدريجي قرآن را بيان مي‌كند.
در نزول دفعي (و يكپارچه)، قرآن كريم كه مركب از سوره‌ها و آيات است‌يك دفعه نازل نشده است‌بلكه بصورت اجمال همه قرآن نازل شده است چون آياتي كه درباره وقايع شخصي و حوادث جزيي نازل شده ارتباط كامل با زمان و مكان و اشخاص و احوال خاصه‌اي دارد كه درباره آن اشخاص و آن احوال و در آن زمان و مكان نازل شده و معلوم است كه چنين آياتي درست در نمي‌آيد مگر اينكه زمان و مكانش و واقعه‌اي كه درباره‌اش نازل شده رخ دهد به طوري كه اگر از آن زمان‌ها و مكان‌ها و وقايع خاصه صرف نظر شود و فرض شود كه قرآن يك باره نازل شده، قهرا موارد آن آيات حذف مي‌شود و ديگر بر آنها تطبيق نمي‌كنند، پس قرآن به همين هيئت كه هست دوبار نازل نشده بلكه بين دو نزول قرآن فرق است و فرق آن در اجمال و تفصيل است. همان اجمال و تفصيلي كه در آيه شريفه «كتاب احكمت اياته ثم فصلت من لدن حكيم خبير» به آن اشاره شده است. و در شب قدر قرآن كريم به صورت اجمال و يكپارچه بر پيامبر اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نازل شد و در طول بيست و سه سال به تفصيل و به تدريج و آيه به آيه نازل گرديد.
2- تقدير امور
خداوند متعال در شب قدر حوادث يك سال آينده را از قبيل مرگ و زندگي، وسعت‌يا تنگي روزي، سعادت و شقاوت، خير و شر، طاعت و معصيت و… تقدير مي‌كند.
در آيه شريفه «انا انزلناه في ليلة القدر»  كلمه «قدر» دلالت‌بر تقدير و اندازه‌گيري دارد و آيه شريفه «فيها يفرق كل امر حكيم‌» كه در وصف شب قدر نازل شده است‌بر تقدير دلالت مي‌كند. چون كلمه «فرق‌» به معناي جدا سازي و مشخص كردن دو چيز از يكديگر است. و فرق هر امر حكيم جز اين معنا ندارد كه آن امر و آن واقعه‌اي كه بايد رخ دهد را با تقدير و اندازه‌گيري مشخص سازند. امور به حسب قضاي الهي داراي دو مرحله‌اند، يكي اجمال و ابهام و ديگري تفصيل. و شب قدر به طوري كه از آيه «فيها يفرق كل امر حكيم‌» برمي‌آيد شبي است كه امور از مرحله اجمال و ابهام به مرحله فرق و تفصيل بيرون مي‌آيند.
3- نزول ملائكة و روح
بر اساس آيه شريفه «تنزل الملئكة والروح فيها باذن ربهم من كل امر» ، ملائكة و روح در اين شب به اذن پروردگارشان نازل مي‌شوند. مراد از روح آن روحي است كه از عالم امر است و خداي متعال درباره‌اش فرموده است «قل الروح من امر ربي‌» . در اين كه مراد از امر چيست؟ بحث‌هاي مفصلي در تفسير شريف الميزان آمده است كه به جهت اختصار مبحث‌به دو روايت در مورد نزول ملائكة و اينكه روح چيست‌بسنده مي‌شود.
الف: پيامبر اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: وقتي شب قدر مي‌شود ملائكه‌اي كه ساكن در «سدرة المنتهي‌» هستند و جبرئيل يكي از ايشان است نازل مي‌شوند در حالي كه جبرئيل به اتفاق سايرين پرچم‌هايي را به همراه دارند.
يك پرچم بالاي قبر من، و يكي بر بالاي بيت المقدس و پرچمي در مسجد الحرام و پرچمي بر طور سينا نصب مي‌كنند و هيچ مؤمن و مؤمنه‌اي در اين نقاط نمي‌ماند مگر آنكه جبرئيل به او سلام مي‌كند، مگر كسي كه دائم الخمر و يا معتاد به خوردن وشت‌خوك و يا زعفران ماليدن به بدن خود باشد .
ب: از امام صادق عليه السلام در مورد روح سؤال شد. حضرت فرمودند: روح از جبرئيل بزرگتر است و جبرئيل از سنخ ملائكة است و روح از آن سنخ نيست مگر نمي‌بيني خداي تعالي فرموده: «تنزل الملئكة والروح‌» پس معلوم مي‌شود روح غير از ملائكة است .
4- سلام و امنيت
قرآن كريم در بيان اين ويژگي شب قدر مي‌فرمايد: «سلام هي حتي مطلع الفجر» . كلمه سلام و سلامت‌به معناي عاري بودن از آفات ظاهري و باطني است. و جمله «سلام هي‌» اشاره به اين مطلب دارد كه عنايت الهي تعلق گرفته است‌به اين كه رحمتش شامل همه آن بندگان بشود كه به سوي او روي مي‌آورند و نيز به اينكه در خصوص شب قدر باب عذابش بسته باشد. به اين معنا كه عذابي جديد نفرستد. و لازمه اين معنا اين است كه در اين شب كيد شيطان‌ها هم مؤثر واقع نشود چنانكه در بعضي از روايات نيز به اين معنا اشاره شده است.
البته بعضي از مفسرين گفته‌اند: مراد از كلمه «سلام‌» اين است كه در شب قدر ملائكة از هر مؤمن مشغول به عبادت بگذرند، سلام مي‌دهند.