شرایط نیکوکاری

از منظر کلام وحی پذیرش امر مقدس نیکوکاری زمینه ها و شرایط خاصی را می طلبد و از هر راهی نمی توان وارد این عرصه خداپسندانه شد؛ زیرا کسب سرمایه های معنوی به بستر پاک و سالم نیاز دارد. قرآن در سوره بقره می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید!از قسمتهای پاکیزه اموالی که از طریق کسب و تجارت به دست آورده اید و از آنچه از زمین برای شما بیرون آورده ایم (از منابع و معادن و درختان و گیاهان و محصولات کشاورزی) احسان کنید و برای این عمل نیک به سراغ اموال ناپاک و آلوده نروید.» (بقره/ ۲۶۷)
بنابراین، نیکوکاری زمانی نتیجه بخش خواهد بود که اموال بخشیده شده از راه حلال و منبع پاک به دست آمده باشد و گرنه برای صاحب احسان سود و بهره ای در پی نخواهد داشت. (مجمع البیان، ج ۲، ص ۶۵۶) در سوره توبه نیز با تأکید بر این شرط اساسی احسان، خواستار رفع موانع پذیرش است و در پیش گرفتن شیوه ای صحیح و اصولی را پیشنهاد می کند و خطاب به آلودگان و ریاکاران می فرماید: «بگو! چه از روی میل و رغبت و چه با اکراه و بی میلی انفاق کنید، هرگز از شما پذیرفته نمی شود؛ زیرا گروهی فاسق می باشید و هیچ چیز مانع پذیرش انفاقهای آنان نشد، جز اینکه به خدا و پیامبرش کفر ورزیدند و نماز به جا نمی آورند، مگر با حالت کسالت و انفاقشان نیز با کراهت همراه است. (توبه/ ۵۳ و ۵۴)
طبق این بینش قرآنی، تقوا و پاکدامنی اساسی ترین شرط نیکوکاری برای یک مسلمان محسوب می شود؛ زیرا اگر احسان به خاطر مصالح دنیوی و مقاصد شیطانی و هواهای نفسانی صورت گیرد، در تکامل روح و روان انسان تأثیر ندارد و ارزش واقعی خود را از دست خواهد داد.
به همین جهت، خداوند متعال تمام نیکیها و اعمال خیر را بر اساس تقوا می پذیرد و می فرماید: «خداوند متعال اعمال نیک را فقط از پرهیزگاران و تقوا پیشه گان می پذیرد.» (مائده/ ۲۷) امام حسین (علیه السلام) این شرط اساسی احسان را به شکلی زیبا توضیح داده است. محدث نوری می نویسد: «هنگامی که به آن حضرت خبر دادند عبدا… بن عامر - از کارگزاران حکومتی دستگاه ستمگر بنی امیه - چنین و چنان صدقه داده و عده زیادی برده آزاد کرده است، امام حسین(علیه السلام) فرمود: مثل عبدا… بن عامر همانند کسی است که از حاجیان و راهیان خانه خدا سرقت کرده و سپس اموال دزدی را صدقه می دهد.
آنگاه افزود: احسان پاکیزه، شایسته کسی است که در راه کسب سرمایه اش، پیشانی او عرق نموده و صورتش غبار آلود شده است. وقتی از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد: منظور حضرت از نیکوکار شایسته چه کسی است؟ فرمود: علی بن ابی طالب (علیهما السلام)» (مستدرک الوسائل، ج ۷، ص ۲۴۴)
اساساً انفاق و احسان برای تقرب به خداوند متعال صورت می گیرد و برای این منظور باید از اموال پاکیزه و حلال استفاده کرد؛ زیرا مردم وقتی می خواهند به سلاطین و شخصیتهای بزرگ تقرب جویند، بهترین و دوست داشتنی ترین اموال خود را هدیه می برند، در حالی که آن پادشاهان همانند خود آنان انسان هایی ضعیف و ناتوانند، پس چگونه ممکن است که انسان به پیشگاه خداوند که تمام عالم هستی از اوست، با اموالی بی ارزش و آلوده و نامرغوب، تقرب جوید.