بالاترین نعمت ها
امام على علیه السلام فرمودند:
أَجَلُّ النِّعَمِ اَلْعافِیَةُ وَ خَیْرُ مادَامَ فِى الْقَلْبِ اَلْیَقِیْنُ؛
بالاترین نعمت ها، تندرستى و سلامتى، و بهترین چیزى که مى تواند قلب انسان را پر کند، ایمان به خداست.
تحف العقول.
شرح حدیث:
در حقیقت امیرمؤمنان(علیه السلام) انگشت روى بزرگترین نعمت مادى و معنوى گذارده است. سلامت تن نه تنها بزرگترین موهبت الهى است، بلکه سرچشمه همه فعالیت ها و تلاش ها و برکات است، و در میان مواهب معنوى چیزى برتر، و بالاتر از نور یقین و روشنایى ایمان نیست که پرفروغ ترین چراغ راه زندگى و مؤثرترین داروى درمان بیمارى جهل و ذلّت و حقارت و آلودگى است و آرام بخش قلب و جان!
با چه کسانی مشورت نکنم
امام على علیه السلام فرمودند:
لا تُدْخِلَنَّ فِى مَشْوَرَتِکَ بَخِیلا یَعْدِلُ بِکَ عَنِ الْفَضْلِ، وَیَعِدُکَ الْفَقْرَ وَلا جَبَاناً یُضْعِفُکَ عن الاُْموِر، وَلا حَرِیصَاً یُزَّیِّنُ لَکَ الشَّرَهَ بِالْجَوْرِ؛
با افراد بخیل مشورت مکن که تو را از خدمت به خلق خدا باز مى دارند، و از تهیدستى مى ترسانند و با افراد ترسو مشورت مکن که اراده تو را براى انجام کارهاى مهم تضعیف مى کنند و نیز اشخاص حریص را مشاور خود قرار مده که ستمگرى را براى تو زینت مى دهند!
نهج البلاغه، نامه 53.
شرح حدیث:
مشورت از دستورات مهم اسلامى است، ولى به همان اندازه که مشورت با افراد ارزنده، به پیشرفت برنامه هاى صحیح کمک مى کند، مشورت با افرادى که نقاط ضعف روشنى دارند، زیان بخش است; و نتیجه معکوس مى بخشد - به همین دلیل امام(علیه السلام) مؤکداً توصیه مى کند از انتخاب سه دسته به عنوان مشاور مخصوصاً در امور مهم اجتماعى خوددارى شود:
بخیلان، ترسوها، حریص ها، یکى دست انسان را مى گیرد تا بذل و بخشش از مواهب خداداد نکند، و دیگرى اراده او را سست مى کند و سوّمى انسان را براى حرص و ولع بیشتر - تشویق به تجاوز به حقوق دیگران مى نماید.
از مهم ترین چیزهای که انسان با آن آزمایش مى شود
امام على علیه السلام فرمودند:
ثَلاثٌ یُمْتَحَنُ بِهَا عُقُولُ الرِّجالِ هُنَّ المالُ وَالْوِلایةُ وَالْمُصِیبَةُ؛
سه چیز است که عقل افراد با شخصیت با آن امتحان مى شود: ثروت، مقام، مصیبت.
غرر الحکم مادءه ثلاث.
شرح حدیث:
آزمون هاى خداوند، وسیله تکامل ها و پیشرفت هاست، و مواد خاصى ندارد، بلکه با هر وسیله اى ممکن است این آزمون صورت گیرد، ولى سه ماده از همه مهم تر است، به هنگامى که مال و ثروتى به دست انسان مى آید آیا عقل خود را گم مى کند و هوش از دست مى دهد یا نه؟
و به هنگامى که مقامى به او سپرده مى شود آیا ظرفیت او چنان است که همه چیز را فراموش مى نماید یا نه؟
و نیز هنگامى که حادثه ناگوارى براى او رخ مى دهد، آیا در این موقع جزع و فزع آغاز مى کند و خود را مى بازد و زبان به ناشکرى مى گشاید یا نه؟
این مهم ترین چیزهایى است که انسان با آن آزمایش مى شود.
تندخویى
امام على علیه السلام فرمودند:
اَلْحِدَّهُ نَوْعٌ مِنَ الْجُنُونِ لاَِنَّ صاحِبَها یَنْدَمُ فَإنْ لَمْ یَنْدَمْ فَجُنُونُها مُسْتَحْکَمٌ ؛
تندخویى و شتابزدگى یک نوع دیوانگى است، زیرا صاحب این صفت بزودى از کار خود پشیمان مى شود، و اگر پشیمان نشد، دلیل آن است که جنون او ثابت و مستحکم است.
نهج البلاغه - کلمات قصار.
شرح حدیث:
اما اگر این گونه افراد حتى پس از مشاهده نتایج سوء کار خود پشیمان نشوند، اینها دیوانگان پا برجا و دائمى هستند.
اندازه مدح و تعریف
امام على علیه السلام فرمودند:
الثَناءُ بِأَکْثَرَ مِنَ الإِسْتِحْقاقِ مَلَقٌ وَالتَّقْصِیرُ مِنَ الإِسْتِحْقاقِ عَىُّ أَوْ حَسَدٌ ؛
مدح و تعریف بیش از استحقاق و شایستگى تملق است و کمتر از استحقاق یا ناتوانى در بیان است یا حسد.
نهج البلاغه، کلمات قصار.
شرح حدیث:
شک نیست که باید از افراد شایسته و صفات و اعمال نیکشان تقدیر و تمجید کرد و آنها را در راهى که در پیش گرفته اند تشویق و دلگرم نمود ولى باید این کار درست به اندازه استحقاق افراد باشد وگرنه نتیجه هاى منفى و زیانبخشى به وجود مى آورد، اگر بیش از اندازه شایستگى باشد تملق و چاپلوسى است که هم شخصیت گوینده را در هم مى شکند و هم طرف را گرفتار عجب و خودبینى مى کند، و اگر کمتر از شایستگى باشد، هم نیکان را دلسرد مى سازد و هم نشانه حسد یا عجز گوینده است.
نشانه های ستمگر
امام على علیه السلام فرمودند:
لِلظّالِمِ ثَلاثُ عَلامات:یَظْلِمُ مَنَ فَوْقَهُ بِالْمَعْصِیَةِ وَمَنْ دُوْنَهُ بِالْغَلَبَةِ وَیُظاهِرُ الْقَوْمَ الْظَّلَمة؛
ستمگر سه نشانه دارد: به آنها که بالاتر از او هستند با مخالفت و نافرمانى ستم مى کند، و نسبت به آنها که زیر دست او قرار دارند از طریق قهر و غلبه ستم مى نماید، و با ستمگران همکارى دارد.
نهج البلاغه، کلمات قصار.
شرح حدیث:
آن کس که روح ستمگرى بر فکرش غلبه کند و تحت نفوذ این روحیه پلید قرار گیرد، در هر مورد به شکلى خودنمایى مى نماید: از انجام وظایف خود در برابر آنها که پذیرش فرمان آنها لازم است سرپیچى مى کند، و در برابر زیردستان به قهر و غلبه و زور و قلدرى متوسل مى شود، و دوستان و هم ردیفان و همکاران خود را از میان ستمگران انتخاب مى نمایند، او در هر حال ستمگر است ولى در هر مورد به شکل مناسب آن مورد در مى آید.
تلاش ناتوان
امام على علیه السلام فرمودند:
اَلْغِیْبَةُ جُهْدُ الْعاجِزِ؛
غیبت کردن آخرین تلاش افراد ناتوان است.
نهج البلاغه، کلمات قصار.
شرح حدیث:
درمیان گناهان کبیره کمتر گناهى است که همانند غیبت نشانه پستى و ضعف و زبونى و ناجوانمردى باشد.
آنها که به مذمت و عیب جویى مردم در پشت سر مى نشینند و آبروى و حیثیت افراد را با افشاى عیوب پنهانى، که غالب مردم به یکى از این عیوب گرفتارند، مى برند، و آتش حسد و کینه خود را با این وسیله فرو مى نشانند، افرادى ناتوان و فاقد شخصیتند که حتى در مبارزه بى دلیل و ظالمانه خود شهامت ندارند و تمام قدرتشان این است که از پشت خنجر بزنند.
در حدیث آمده، آن کس که غیبت مردم کند اگر توبه نماید آخرین کسى است که وارد بهشت مى شود و اگر نکند نخستین کسى است که وارد دوزخ مى شود.
حق و باطل
امام على علیه السلام فرمودند:
إِنَّ الْحَقَّ ثَقِیْلٌ مَرِىءٌ، وَ إِنَّ الْباطِلَ حَفِیفٌ وَبِىْءٌ ؛
حق سنگین و مشکل اما گواراست، و باطل سبک و آسان و اما دردناک و خطرناک است.
بحارالانوار، ج 70، ص 107.
شرح حدیث:
اما باطل بسیار آسان و گاهى بسیار لذیذ و شیرین، ولى اثرش مرگبار است; همچون یک غذاى لذیذ امام مسموم، هنوز از گلوى انسان فرو نرفته اثر ویرانگرى آن در قلب و معده و روده ها آشکار مى گردد; باطل نیز همانند این غذا، سازمان هاى مختلف اجتماع را ویران مى سازد.
بهای وجود انسان
امام على علیه السلام فرمودند:
إنَّهُ لَیْسَ لاَِ نْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلاَّ الْجَنَّةُ فَلا تَبِیْعُوها إِلاَّ بِها.؛
(آگاه باشید) براى وجود شما بها و قیمتى جز سعادت جاویدان بهشت نیست و به غیر این بها آن را نفروشید.
نهج البلاغه، کلمات قصار، کلمه 456.
شرح حدیث:
معمولا اگر از کسى بپرسند سرمایه وجود و هستى خود را به چه مبلغ معامله مى کنى؟ ارزش و بهایى براى آن نمى تواند قائل شود.
در حالى که این سرمایه بزرگ را تدریجاً و روز به روز به بهاى ناچیزى مى فروشد، و گاه در پایان عمر مى بیند این سرمایه عظیم را با یک خانه یا یک اتومبیل و یا ویلاى ییلاقى معاوضه کرده است، و تازه از آن هم بزودى جدا خواهد شد.
على(علیه السلام) مى فرماید هیچ یک از سرمایه هاى مادى این جهان نمى تواند با سرمایه عمر شما برابرى کند تنها متاعى که مى تواند با آن برابرى کند خشنودى خدا، و تکامل انسانى و معنوى و سعادت ابدى و جاویدان است که هر قدر در راه آن تلاش و کوشش و فداکارى کنید بجاست.
هدف دنیا
امام على علیه السلام فرمودند:
اَلدُّنْیا خُلِقَتْ لِغَیْرِها وَلَمْ تُخْلَقْ لِنَفْسِها؛
دنیا براى هدف دیگر آفریده شده، نه براى خودش .
از جلد 1 سفینة البحار.
شرح حدیث:
غالباً تفسیر آیات و اخبارى که از یک سو در مدح دنیا و وسایل مادى این جهان وارد شده و آن را تجارتخانه یا مزرعه اولیاى خدا معرفى کرده، با آیات و اخبارى که در ذم آن وارد شده و آن را خطرناک و فریبنده و سرمایه غرور شمرده، بر افرادى مشکل مى شود.
ولى حدیث بالا آنها را به روشنى تفسیر مى کند که اگر دنیا و وسایل مادى آنچنان که خدا قرار داده، وسیله براى رسیدن به تکامل انسانى و بسط عدالت و داد و سعادت همه جانبه انسان ها باشد، ارزنده و دوست داشتنى است، اما اگر هدف نهایى و مطلوب با لذّات باشد و مایه طغیان و غرور و سرکشى گردد، تنفرآمیز و خطرناک خواهد بود.