امام على علیه السلام فرمودند:
لا تَسُبَّنَّ إِبْلِیْسَ فِى الْعَلانِیَةِ وَأَنْت صَدِیقُهُ فِى السِّرِ؛

به شیطان آشکارا لعن و نفرین مکن در حالى که در باطن با او طرح دوستى دارى!
تراث الائمه، صفحه 209.
شرح حدیث:
بسیارى از مردم از الفاظ مى گریزند و وحشت دارند، از لفظ فقر، از لفظ نفاق، و از لفظ شیطان و مانند آن، در حالى که عملا در آن غرقند.
ثروتمندانى را مى شناسیم که از ترس فقر همچون فقیران زندگى مى کنند، افراد منافقى را مى شناسیم که صد لعن و نفرین به منافقان مى کنند اما زندگى آنها سراسر نفاق و دو رویى است.
شیطان صفتانى را سراغ داریم که در میان مردم پناه بردن به خدا از شر شیطان ورد زبانشان است اما در نهان با او نرد عشق مى بازند و براى برنامه هاى شیطانى خود همه گونه اهمیّت قائلند، اینها دشمنان لفظند نه واقعیت.

امام على علیه السلام فرمودند:
لا تُشْغِلْ قَلْبَکَ الْهَمَّ عَلَى مافاتَ فَیُشْغِلَکَ عَنِ الإِستِعْدادِ بِما هُوَ آت ؛

قلب خود را به اندوه براى گذشته مشغول نکن که از آمادگى ها براى آینده درمانى.
نقل از غررالحکم، صفحه 289.
شرح حدیث:
کمتر کسى پیدا مى شود که اشتباهاتى در زندگى مرتکب نشود و فرصت هایى را از دست نداده باشد، در این جا مردم دو دسته مى شوند؛ عده اى دائماً وقت خود را با افسوس خوردن به گذشته تلف مى کنند و باقیمانده انرژى هاى خود را در این راه از دست مى دهند؛ ولى عده دیگرى گذشته را تمام شده تلقى کرده به دست فراموشى مى سپارند و تنها از آن درس هاى عبرتى براى ساختن آینده مى آموزند و تمام قدرت و نیروى خود را متوجه سازندگى امروز و فردا مى کنند. مسلّماً پیروزى از آن این دسته است همان طورى که امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حدیث بالا بیان فرموده است.

امام على علیه السلام فرمودند:
اَلعاقِلُ یَعْتَمِدُ عَلى عَمَلِهِ وَالْجاهِلُ یَعْتَمِدُ عَلَى أَمَلِهِ ؛

خردمند بر سعى و عمل خویش تکیه مى کند و بى خرد بر آرزوهاى خویش.
غرر الحکم.
شرح حدیث:
خردمندان افرادى مثبت و حقیقت جو هستند لذا همیشه هدف هاى بلند خویش را در وجود خارجى جستجو مى کنند، و چون رسیدن به آنها بدون تلاش و سعى و کوشش ممکن نیست، همّت خویش را روى عمل خویش متمرکز مى سازند، در حالى که جاهلان بى خبر در دریایى از آرزوها و اوهام غوطه ورند و گمشده هاى خود را تنها در عالم خیال مى جویند، و چون دست یافتن به تخیّلات نیازى به کار و کوشش ندارد، گرایش هاى منفى در همه شئون زندگى آنها آشکار مى گردد، همیشه به انتظار پیروزى هاى خیالى در فردایى که هنوز نیامده و شاید هیچ گاه نخواهد آمد دلخوشند، و بنابراین در زندگى تکیه گاهى جز آرزو ندارند.

امام علی علیه السلام فرمودند:
إذا قَدَرْتَ عَلى عَدُوِّکَ فَاْجعَلِ الْعَفْوَ شُکْراً لِلِقُدْرَةِ عَلَیْهِ؛

هنگامى که بر دشمنت پیروز شدى، عفو و بخشش را (زکات) این پیروزى قرار بده.
نهج البلاغه؛ کلمات قصار، ش 11.
شرح حدیث:
از نظر اسلام هر نعمت و موهبتى - بدون استثنا - زکات دارد و زکات قدرت عفو است. پیروزى هاى ظاهرى در صورتى ریشه دار خواهد شد که دل دشمن از کینه شستشو گردد، و ریشه اصلى مخالفت قطع شود، و این موضوع راهى بهتر از پرداختن زکات قدرت یعنى عفو ندارد، در این هنگام است که او از دل و جان منقلب مى گردد، و دشمن دیروز دوست امروز مى شود و پیروزى از نظر ظاهر و باطن تکمیل مى گردد، امّا به عکس کسانى که به هنگام قدرت دست به انتقامجویى مى زنند نه تنها از یک فضیلت بزرگ انسانى محروم شده اند بلکه پیروزى خود را نیز به خطر مى افکنند.

امام على علیه السلام فرمودند:
إِتَّعِظُوا بِمَنْ کانَ قَبْلَکُمْ قَبْلَ أَنْ یَتَّعِظَ بِکُمْ مَنْ بَعْدَکُمْ؛

از پیشینیان خود پند و عبرت بگیرید قبل از آن که آیندگان از زندگى و سرنوشت شما عبرت گیرند.
نهج البلاغه، از خطبه 31.
شرح حدیث:
تاریخ پر است از درس هاى عبرت، پر است از پندها و موعظه ها، سرانجام مظالم، ستم ها، اختلافات و پراکندگى ها، رکودها و تحجّرها، بى خبرى ها از وضع محیط و زمان، همه در آیینه تاریخ منعکس است. اما على(علیه السلام) آن ابرمرد تاریخ بشریت به ما هشدار مى دهد که شما از وضع زندگى و سرنوشت گذشتگان پند و عبرت گیرید و نگذارید سرنوشت زشت و شوم شما درس عبرتى براى آیندگان گردد، این دریاى خروشان زمان همه را با خود مى برد، خوشبخت جمعیّتى که به گذشته آن مى نگرند و سعادت و نیکبختى خویش را بر امواج آینده ترسیم مى کنند.

امام علی (علیه السلام) فرمودند:
نَفَسُ المَرءِ خُطاهُ اِلی اَجَلِهِ؛

نفس کشیدن انسان گام های او به سوی اجل اوست.
غررالحکم، ج6، ص 170
شرح حدیث:
بیشتر ما از شتابی که درگذر عمر است، غافلیم.
روزها و هفته ها و ماهها و سالها یکی پس از دیگری می آید و می رود و ما هر روز پیرتر می شویم و نشاط و توان جوانی را بیشتر از دست می دهیم و در واقع هر روز یک قدم به «پایان خط» نزدیک تر می شویم.
هر چه بر عمر ما افزوده می شود، از آن سو از «مهلت» ما کاسته می شود، تا روزی که به پایان خط و نهایت مهلت برسیم و ما را از قطار عمر پیاده کنند.
«اَجل» مقصدی است که همه به سوی آن در حرکتیم.
«مرگ» قطعی ترین آینده ی هر یک از ماست.
نعمتهای الهی هر کدام امانتی در دست ماست و روزی از ما گرفته خواهد شد، حتّی «جان» که زیباترین هدیه و عطیّه ی الهی است.
آیا احساس می کنیم که قطار عمرمان هر روز به ایستگاه آخر نزدیک تر می شود یا از این حرکت غافلیم؟
با لحظه لحظه ی عمرمان به استقبال آن «اجل» می رویم.
روزی هم با کشیدن «آخرین نفس» به آن خواهیم رسید. آیا آماده ایم؟

منبع: حکمت های علوی و ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی (علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستانه قدس رضوی، چاپ سوم (1391).

امام علی (علیه السلام) فرمودند:
المَرء یَتَغَیَّرُ فی ثَلاثٍ: اَلقُربُ مِنَ المُلوکِ والوِلایاتِ وَالغنی؛

انسان در سه هنگام عوض می شود و تغییر می یابد: 1- نزدیک شدن به پادشاهان 2- حکومت و ریاست یافتن 3- ثروتمندی
غررالحکم، ج 2، ص 146
شرح حدیث:
این امتحان بزرگ برای همه پیش می آید که در حال ثروت یا داشتن مقام و موقعیّت با مردم چگونه رفتار می کنند؟
بعضی خیلی زود عوض می شوند.
بعضی ظرفیت ثروتمندی و پست و مقام و ریاست را ندارند و به محض رسیدن به جایی، رفتارشان با دیگران حتّی با دوستان و آشنایان عوض می شود و گویا آدم دیگری شده اند که اعتنا به مردم نمی کنند.
وقتی روح کوچک باشد و ظرفیت آدمی اندک خیلی زود تحت تأثیر جلوه های مقام و عنوان قرار می گیرد و خود را می بازد.
«خودباختگی» از آفات نام و مقام و شهرت و ریاست است.
تقرّب به دربار حاکمان و دولتمردان برای بعضی غرورآور است.
بعضی هم سرمست مال و جاه خویش می شوند و میز ریاست یا عنوان و شهرت سبب می شود رفتاری متکبّرانه و مغرورانه با مردم داشته باشند.
قوی کسی است که در حال ریاست و توانگری و مقام هم خودش را نبازد، انسانهای ضعیف را از یاد نبرد و عوض نشود.

منبع: حکمت های علوی و ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی (علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستانه قدس رضوی، چاپ سوم (1391).

امام علی علیه السلام فرمودند:
مِنَ الشَّقاءِ اَن یَصُونَ المَرءُ دُنیاهُ بِدینه؛

از شقاوت و بدبختی است که انسان دنیای خود را با (خرج کردن) دینش حفظ کند.
غررالحکم، ج 6، ص 27
شرح حدیث:
همیشه باید چیز کم ارزش را فدای ارزشمندتر کرد. این شرط عقل و خرد است.
گاهی «دنیا» یا «دین» در معرض خطر قرار می گیرد. برای حفظ کدام باید دیگری را فدا کرد و با خرج کدام دیگری را حفظ نمود؟
چه شقاوتی بالاتر از این که کسی از«دین» خود بگذرد تا به «دنیا» برسد و از آخرت چشم بپوشد تا به کامیابی دنیا نائل آید؟
اگر به خاطر حفظ ریاست، به دست آوردن مقام و ثروت، یا رفع مشکل اداری، کسی دست به نیرنگ و دروغ بزند یا سراغ راههای نامشروع برود. یا رشوه بگیرد، یا رشوه بدهد، یا از موقعیّت شغلی و اداری خود سوء استفاده کند، این همان «خرج کردن دین برای رسیدن به دنیا» است و بسیار ناپسند است.
آیا این شقاوت نیست که کسی از «دین» بگذرد تا به «دنیا» برسد و بدتر آن که از «دین خود» بگذرد تا دنیای کس دیگر تأمین شود؟
باید از «دنیا» گذشت تا «دین» مصون بماند نه که دین را خرج دنیا کرد.
در صحنه های امتحان بکوشیم مردود نشویم.

منبع: حکمت های علوی و ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی (علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستانه قدس رضوی، چاپ سوم (1391)

امام علی (علیه السلام) فرمودند:
اَعقَلُ النّاسِ اَنظَرُهُم فی العَواقبِ؛

خردمندترین مردم کسی است که به عواقب و فرجام کار بیشتر بنگرد.
غرر الحکم، ج 2، ص 484
شرح حدیث:
فقط دیدن امروز و زمان حال هنر نیست.
کسی که بصیرت و دید نافذ دارد، آن طرف تر و فرداهای نیامده را هم می نگرد.
گاهی راحت امروز رنج فردا را در پی دارد. گاهی هم برعکس رنج و سختی کشیدنهای امروز راحت و رفاه دراز مدت آینده را به ارمغان می آورد.
گاهی خطای امروز فردایی آمیخته به کفر و عقوبت و رسوایی را رقم می زند، و گاهی صبر بر سختیهای «زندگی مؤمنانه» بهشت را برای شخص فراهم می آورد.
در این میان عاقل کیست و غافل کدام است؟
مجرمان پنهانکار می پندارند زیر کند که در تله گرفتار نمی شوند و ردّپایی به جا نمی گذارند. اما وقتی گرفتار می شوند، به خطا و غفلت خود پی می برند.
کسی که به خاطر پول مختصری دست به دزدی یا قتل می زند و اسیر زندان می گردد، چه بسا اگر این روزها را می دید، هوس دزدی یا جنایت نمی کرد.
هر کس عواقب را بنگرد، از پشیمانی مصون می ماند.
روزگار فقط «اکنون» نیست و زمان هم تنها «امروز» نیست.
وقتی از پس امروز فردایی هست، آینده نگر باشیم.

منبع: حکمت های علوی و ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی (علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستانه قدس رضوی، چاپ سوم (1391).

دریافت فایل صوتی