فلسفه ی احکام الهی
حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:
جَعَلَ اللهُ الایمانَ تَطهیراً مِنَ الشِّرکِ، وَ الصَّلاةَ تَنزیهًا لَکُم عَن الکِبرِ، وَ الزّکاةَ تَزکیَهً لِلنَّفسِ وَ نَماءً فِی الرِّزقِ، وَ الصّیامَ تَثبیتًا لِلإخلاصِ، وَالحَجَّ تشییداً لِلدّین؛
خداوند ایمان را مایه ی پاک سازی از شرک قرار داد، و نماز را وسیله ی دور ساختن شما از تکبّر، و زکات را برای تزکیه ی نفس و افزایش رزق و روزی، و روزه را برای استوار سازی اخلاص و حج را برای تقویت و استحکام دین.
الاحتجاج طبرسی، ج 1، ص 134
شرح حدیث:
واجبات الهی و تکالیف شرعی هیچ کدام بی حکمت و دلیل نیست.
آثار آن گاهی به فرد بر می گردد و گاهی به جامعه، گاهی دنیوی است، گاهی اخروی، گاهی مادی و معیشتی است و گاهی معنوی و روحی.
در این حدیث حضرت زهرا (علیها السّلام) به حکمت تشریع برخی از احکام الهی اشاره فرموده است.
ایمان صحیح و ناب انسان را از آلودگی اعتقادی به شرک پاک می کند. نماز و عبادت با تأثیر روحی که دارد، حالت خضوع و فروتنی پیش می آورد و از کبر و غرور باز می دارد.
زکات مال و پرداخت این مالیات الهی و حقوق مالی هم فقر را از جامعه می زداید، هم وسعت رزق را برای زکات دهنده فراهم می آورد، هم از وابستگی او به مادّیات می کاهد و او را تزکیه می کند.
روزه چون عبادتی همراه با امساک و پرهیز است و نمود خارجی ندارد، خلوص را در جان روزه دار نهادینه می سازد.
حج و زیارت خانه ی خدا نیز تجدید عهد با توحید و کعبه و قبله و پیامبر و اهل بیت علیهم السّلام است و مظهر شکوه امت اسلامی و همبستگی جهانی پیروان اسلام و قرآن است، از این رو پایه های دین را محکم می کند.
این گوشه ای از فلسفه ی احکام الهی است.
مسلمان چون به حکمت خدا عقیده دارد، همه ی فرمانهای او را با جان و دل می پذیرد.
منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام ) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)
«امام»
حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:
… وَطاعَتَنا نِظاماً لِلملَّةِ وَ اِمامَتنَا أماناً لِلفُرقََةِ وَالجِهادَ عِزًّا لِلإسلامِ؛
خداوند پیروی از ما را سبب سامان یافتن آیین، و رهبری ما را موجب ایمنی از تفرقه، و جهاد را سبب عزّت و قدرت برای اسلام قرار داده است.
الاحتجاج طبرسی، ج1، ص 134
شرح حدیث:
آنچه به مجموعه ای انسانی «وحدت» و «نظام» می بخشد، داشتن مرکزیت و محور است.
«امام» در جامعه ی اسلامی چنین نقشی دارد. از تفرقه ی فکری و عملی جلوگیری می کند، از تفسیرهای گوناگون از دین که موجب گسست دینی است مانع می شود و به سبب محور بودن سبب پیدایش نظم و نظام در دین و در میان مسلمانان می گردد واین وقتی میسر می شود که مردم امامت امام را بپذیرند و در عمل هم از او تبعیّت و اطاعت داشته باشند.
در این حدیث پیروی از خاندان رسالت و اطاعت از اهل بیت علیه السّلام مایه ی این وحدت و مانع بی سر و سامانی وضع دین و مؤمنان شمرده شده است
«جهاد» نیز که از تکالیف مهم دینی است، سبب عزّت و شوکت اسلام است. در احادیث ما سخن از این است که جهاد دری از درهای بهشت است که به روی بندگان خاص خدا گشوده شده اشت و کسانی که از روی بی رغبتی آن را ترک کنند، گرفتار ذلّت و خواری می شوند.
اگر اسلام در زمان پیامبر گسترش یافت، در سایه ی جانفشانیهای مجاهدان بود.
خدا هم جان و مال رزمندگان را به بهای «بهشت» از آنان خریده است.
جهاد هم وقتی ارزشمند و مقدّس است که تحت فرمان پیشوای الهی و عادل باشد وگرنه به غارتگری و جهانگشایی تبدیل می شود.
منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)
ایثار
حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:
ما عِندَنا إلاّ قُوتُ الصِّبیَّةِ، و لکِنّا نُؤثِرُ بِهِ ضیفَنا؛
نزد ما جز خوراک و غذای کودکان نیست، ولی ایثار می کنیم و آن را به مهمانمان می دهیم.
بحار الانوار، ج 36، ص 59
شرح حدیث:
والاترین مرحله ی کرم «ایثار» است؛ یعنی انسان درحالی که خودش به چیزی نیاز دارد، آن را به دیگری ببخشد.
این صفت در خاندان رسالت در عالی ترین حدّش وجود داشت.
وقتی مرد گرسنه ای در جمع مسلمانان اظهار نیاز کرد و از گرسنگی نالید، پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در مسجد رو به حاضران فرمود: کیست که این مرد را امشب مهمان کند؟
حضرت علی علیه السّلام داوطلب شد و او را به خانه برد.
از حضرت فاطمه (علیها السّلام ) پرسید: آیا غذایی در منزل داریم تا این مهمان گرسنه را سیر کنیم؟ آن بانوی ایثارگر فرمود: غذایی جز به اندازه ی کودکانمان نیست، ولی همان را به مهمان می دهیم.
حضرت علی علیه السّلام فرمود: بچه ها را بخوابان.
غذا را به مهمان دادند. صبح که حضرت علی علیه السّلام در مسجد به حضور پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم رسید، آگاه شد که آیه ی «ایثار» فرود آمده و از این گذشت بزرگ ستایش شده است.
باشد که پیروان اهل بیت علیه السّلام از این نمونه های عالی و سازنده سرمشق بگیرند و فقیران را از یاد نبرند.
منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام ) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)
رفتار کریمانه
حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:
لا اَرُدُّ الخَیرَ إذا نَزَلَ الخیرُ بِبابی؛
هر گاه خیر به در خانه ام فرود آید، آن را بر نمی گردانم.
احقاق الحق، ج 10، ص 321
شرح حدیث:
این سخن را حضرت زهرا (علیها السّلام) وقتی بیان کرد که تازه مسلمانی عرب در مسجد مدینه از مردم درخواست کمک کرد.
سلمان فارسی برای رفع نیاز او برخاست و به هر جا رفت، دست خالی برگشت.
در راه بازگشت به مسجد نگاهش به خانه ی حضرت زهرا (علیها السّلام) افتاد. به امید دریافت کمک از این خاندان سخاوت و بزرگواری درِ خانه را زد و ماجرا را به آن بانوی بزرگوار نقل کرد.
حضرت فاطمه (علیها السّلام ) فرمود: ای سلمان! سوگند به خدایی که محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم را به حق به نبوّت مبعوث کرد، سه روز است چیزی نخورده ایم و حسن و حسین از شدّت گرسنگی و بی حالی به خواب رفته اند، ولی وقتی خیر به در خانه ام آمده باشد، آن را رد نمی کنم.
آن گاه پیراهنی را به سلمان داد تا نزد کسی گرو بگذارد و مقداری خرما و جو قرض کند و همان را به آن تازه مسلمان فقیر احسان کرد.
این نمونه ای از رفتار کریمانه و خصلت انسان دوستانه ی این خاندان کرم است که سرمشق همه است.
منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)
قرآن و نجات بشر
حضرت زهرا (علیها السّلام) درباره ی کتاب خدا فرمود:
قائِداً اِلَی الرِّضوانِ اتّباعُهُ، مُؤَدٍّ إلَی النَّجاةِ إستماعُهُ؛
(خداوند، قرآنی را نازل فرمود که) پیروی از آن، به رضای الهی می رساند و گوش سپردن به آن، نجات می بخشد.
الاحتجاج طبرسی، ج 1، ص 134
شرح حدیث:
گاهی راه هست، ولی رونده نیست.
گاهی راهنما هست، ولی رهپو نیست.
گاهی درمان وجود دارد، اما بیمار در پی درمان بر نمی آید!
از اوصاف قرآن کریم که در آیات شریفه آمده، «نور»، «ذکر»، «هُدی»، «بیان» و… است. خاصیت کلام الهی، روشنگری و راهنمایی است. اما کسانی هدایت می شوند که آن را به عنوان «هادی» بپذیرند و به عنوان «امام» و «قائد» بشناسند و تبعیّت کنند.
کامل ترین نسخه ی طبیب ماهر، اگر مورد عمل قرار نگیرد، بیماری از بین نمی رود و بهترین قانون و برنامه اگر عملی و اجرایی نشود، ثمری ندارد.
قرآن کریم، هم برنامه و قانون است، هم شفا و درمان است، هم یادآور و هدایتگر است، هم پیشوا و راهنماست.
ولی تا به آن عمل نشود، انسان را به به بهشت نمی رساند و تا مورد تبعیّت قرار نگیرد، رضوان را برای بشر فراهم نمی کند و تا به این سروش آسمانی گوش جان سپرده نشود، «نجات» نمی دهد.
قرآن را هم باید خواند، هم باید فهمید، هم باید عمل کرد.
در کلام حضرت فاطمه (علیها السّلام ) روی دو عنصر «استماع» و «اتّباع» تأکید شده است، هم گوش دادن به سخن حق تعالی، هم پیروی کردن از آن.
منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)
اطاعت پدر و مادریا اطاعت امام؟
حضرت زهرا (علیها السّلام) به یکی از بانوان فرمود:
اَرضی اَبَوَی دینکِ محمداً و علیّاً بِسَخَطِ اَبَوَی نَسَبِکِ ولا تُرضی اَبَوَی نَسَبِکِ بِسَخَطِ اَبَوَی دینکِ؛
پدران دینی ات، یعنی محمّد و علی علیه السّلام را راضی ساز، هر چند با ناراحتی پدر و مادر نسبی ات باشد، و پدر و مادر نسبی خود ر با خشم و نارضایتی پدران معنوی و دینی ات راضی نساز.
تفسیر امام حسن عسکری علیه السّلام ص 334
شرح حدیث:
حضرت محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم و حضرت علی علیه السّلام پدر معنوی مایند. حق تربیت و هدایت و پیشوایی بر گردن ما دارند و ما اگر امت شایسته ای باشیم، فرزندان روحی و معنوی آنان خواهیم بود.
اطاعت پدر و مادر لازم است، اطاعت پیامبر و امام هم واجب.
رنجاندن والدین گناه است، ناراضی ساختن امام و پیامبر هم حرام.
اما… هنگام تعارض چه باید کرد؟
یعنی اگر بخواهیم رضایت خدا و پیامبر و امام را جلب کنیم و به دستورهای دین عمل کنیم، پدر و مادر ناراحت می شوند. و اگر بخواهیم دل پدر و مادر را به دست آوریم و آنان از ما راضی باشند، گاهی این رضایت به قیمت گناه و ترک وظیفه ی دینی به دست می آید.
در این گونه موارد، رضای پیامبر و امام مهم تر است.
کاری کنیم که خدا و رسول از ما راضی باشند و کارمان بر طبق دین و قرآن و خواسته ی امام باشد، هر چند پدر و مادر از دست ما ناراحت و ناراضی شوند.
برای یک مسلمان مکتبی مهم تر از هر چیز اطاعت اولیای خدا و کسب رضای آنان به وسیله ی عمل به فرمان پروردگار است.
هرگز مباد که به خاطر دلخوشی پدر و مادر و فامیل و دوستان کاری کنیم که خدا و رسول و امام نمی پسندند و از آن نهی کرده اند.
منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام ) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)
قرآن ،سیمای حضرت رسول،انفاق
حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:
حُبِّبَ اِلَیَّ مِن دُنیاکم ثَلاثُ: تِلاوَةُ کِتابِ اللهِ، وَ النَّظَرُ فی وَجهِ رَسُولِ اللهِ، وَالإنفاقُ فی سَبیلِ الله؛
از دنیای شما سه چیز در نظر من دوست داشتنی است: خواندن کتاب خدا، قرآن، نگاه به سیمای رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، انفاق در راه خدا.
وقائع الایّام، حدیث 295
شرح حدیث:
از نگاه عارفان بصیر دنیا گذرگاهی به سوی آخرت جاوید است.
پس نباید دل به آن بست و دنیا را دوست داشت.
ولی همین دنیای نکوهیده و فریب دهنده و بی وفا می تواند وسیله ی آباد ساختن آخرت و تأمین سعادت گردد، به شرط آن که انسان فریفته ی آن نشود و دل به آن نبندد و آن را وسیله و پلی برای رسیدن به بهشت قرار دهد.
این سه چیز که در نظر دختر پیامبر محبوب و دوست داشتنی است، جلوه هایی است که انسان را آخرتی و بهشتی می کند.
تلاوت کتاب خدا روشنگر دل و دیده است.
قرآن حیات روشن دلهاست
قرآن فروغ و شمع محفلهاست
عطر دل انگیزش صفا دارد
درسی ز اخلاص و وفا دارد
انس با این کتاب مقدس و خواندن آیات وحی رشته های وابستگی به دنیا را قطع می کند و مسلمانان را آخرتی می سازد.
نگاه به چهره ی نورانی و الهی حضرت رسول صلّی الله علیه و آله و سلّم نیز، وابستگیهای مادی را می کاهد و عشق به آخرت را در دل پدید می آورد.
انفاق در راه خدا نیز نشان وارستگی انسان از وابستگی به مادیات است و با انفاق خالصانه و بی ریا می توان بهشت را خرید و به رضای خدا رسید.
اگر این سه چیز از این دنیای دون در نظر حضرت فاطمه (علیها السّلام ) دوست داشتنی است، برای پیروان او نیز می تواند سرمشق و الگو باشد.
خوشا آنان که «دنیا» را وسیله ی سعادت «آخرت» می سازند.
منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه (علیها السّلام)) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)
همه به «هدایت» خدا محتاجند
از دعاهای حضرت فاطمه (علیها السّلام) در روز پنج شنبه:
اَللّهُمَّ اِنّی اَسئَلُکَ الهُدی وَ التُّقی وَ العِفافَ وَ الغِنی والعَمَلَ بِما تُحِبُّ وَ تَرضی؛
خدایا! از تو می خواهم هدایت و تقوا را، عفاف و بی نیازی را، و عمل به آنچه را تو دوست داری و می پسندی.
بحارالانوار، ج 87، ص 339
شرح حدیث:
همه به «هدایت» خدا محتاجند.
این که هر روز در نماز تا چندین بار از خدا می خواهیم تا ما را به «راه راست» هدایت کند، دلیل این نیاز است.
هم به هدایت نیاز داریم، هم به تقوا که ذخیره ی دنیا برای آخرت و ره توشه ی سفر ابدی است.
عفاف و پاکدامنی و غنا و بی نیازی خواسته ی دیگر حضرت زهرا (علیها السّلام) است.
در عمل یک مسلمان آنچه ملاک است، «قبول» خداوند است.
وقتی کار ارزش دارد که خدا دوست بدارد و بپسندد.
خدا بندگان متّقی و فرمانبردار و شاکر و نیکوکار را دوست می دارد.
از صالحانِ مخلص و انفاق کنندگان بخشنده و عابدان بی ریب و ریا راضی است.
دانستن این که چه کاری محبوب یا منفور خداوند است، یک گام است و عمل بر طبق رضای او و پرهیز از آنچه در نظرش ناپسند است، گام دیگر.
خدایا چنان کن سرانجام کار
تو خشنود باشی و ما رستگار
توفیق چنین رفتاری را هم باید از خدا طلبید و هم هدایت به آنچه را که موجب رضای اوست.
منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه (علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)
هنر اصلی زنان
وقتی پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم کارهای بیرون خانه را بر عهده ی علی علیه السّلام و درون خانه را بر عهده ی فاطمه (علیها السّلام) گذاشت، حضرت زهرا فرمود:
فلا یَعلَمُ ما دَخَلَنی مِنَ السُّرورِ اِلاّ اللهُ بِاِکفائی رَسُولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم تَحَمُّلَ اَرقابِ الرَّجالِ؛
جز خدا کسی نمی داند چه قدر از این تقسیم کار و این که پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم مرا از شانه به شانه شدن با مردان (و کارهای بیرون از خانه) معاف کرد، خوشحال شدم.
وسائل الشیعه، ج 14، ص 123
شرح حدیث:
اگر ارزنده ترین گوهر زنان «حجاب و عفاف» است، باید از این گوهر حفاظت کرد.
رعایت حدود شرعی روابط میان زنان و مردان و پرهیز از اختلاطهای مسأله ساز و همسخن شدنهای وسوسه انگیز و برخوردهای خارج از ضوابط و اصول اخلاقی برای یک مسلمان تکلیف است و هر چه این حدود شرعی بیشتر مراعات شود، به سود جامعه و بانوان و جوانان است.
گرچه کار در بیرون از خانه و شرکت در فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی و تحصیلی و دانشگاه و… برای زنان و دختران حرام نیست، هنر اصلی زنان ایفای نقش مادری و تربیت فرزند و مدیریت امور خانه است.
شرکت در فعالیتهای بیرونی، خواه و ناخواه، برخورد زن و مرد نامحرم و تلاقی نگاهها را در پی دارد و اگر بشود از آن کاست، بهتر است.
پرهیز از معاشرت با نامحرمان از آن جهت مطلوب است که زمینه ی بهتری برای حفظ عفاف فراهم می آورد.
حضرت زهرا (علیها السّلام ) خوشحال شد که امور بیرون از خانه بر دوش علی علیه السّلام قرار گرفت و کارهای داخل خانه بر عهده ی خودش تا نیاز به بیرون رفتن نباشد.
این خطّ کلی راهی فاطمی است و رضای او را تأمین می کند.
منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه (علیها السّلام)) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)
آیا من از شیعیان شمایم؟
مردی به زنش گفت: نزد فاطمه زهرا (علیها السّلام) برو و از او بپرس که آیا من از شیعیان شمایم؟ حضرت فاطمه (علیها السّلام) در پاسخ فرمود:
قُولی لَهُ: اِن کُنتَ تَعمَلُ بَما اَمَرناکَ و تَنتَهی عَمّا زَجَرناکَ عنهُ، فَأنتَ مِن شیعَتِنا، وَ إلاّ فَلا؛
به او بگو: اگر به آنچه تو را فرمان داده ایم عمل کنی، و از آنچه تو را از آن نهی کرده ایم بپرهیزی، تو از شیعیان مایی، وگرنه از شیعیان ما نیستی.
تفسیر امام حسن عسکری علیه السّلام ، ص 308
شرح حدیث:
شیعه یعنی پیرو.
تشیع راهی نورانی است که از اعتقاد به امامت و پیشوایی امیرالمؤمنین علیه السّلام و عصمت اهل بیت پیامبر آغاز می شود و به تبعیت از گفته ها و پیروی از رفتار و اخلاق آنان منتهی می شود.
امام صادق علیه السّلام فرموده است: برای ما زینت باشید، نه مایه ی عار و ننگ.
این نشان می دهد که رفتار پیروان را به حساب آن پیشوایان می گذارند و ما با اعمالمان هم می توانیم آبرو بخش آن اسوه های پاک باشیم، هم اگر اعمال ما بد و گناه باشد، مایه ی شرمندگی و ناراحتی آنان شویم.
شیعه بودن تنها به محبّت نیست.
محبّت هم اگر واقعی و صادقانه باشد، انسان را به همرنگی و همراهی و تبعیّت می کشاند.
اهل بیت پیامبر برای ما سرمشق و اسوه اند.
به هر اندازه که در عمل به آنان شباهت داشته باشیم و به گفته هایشان عمل کنیم و از نهیهای آنان اجتناب ورزیم، به همان اندازه شیعه ایم.
بعضی از شیعه بودن، تنها نام آن را دارند و در عمل هیچ شباهتی به آن عترت پاک ندارند. اگر چنین باشد، چگونه می توان خود را شیعه ی آنان دانست؟
منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه (علیها السّلام)) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)