حقیقت توحید
امام على علیه السلام فرمودند:
اَلتَّوْحِیْدُ أَنْ لا تَتَوَهْمَهُ وَالْعَدْلُ أنْ لا تَتَّهِمَهُ ؛
حقیقت توحید خداوند این است که ذات او را به وهم و تصور خود محدود نسازى و ایمان به عدالت او در این است که در هیچ کار او را متهم ننمایى.
از نهج البلاغه، کلمات قصار.
شرح حدیث:
به همان اندازه که اصل وجود خداوند براى ما روشن و آشکار است و هر ذره اى از ذرات این جهان دلیل عظمت و قدرت و علم و توانایى اوست، به همان مقدار حقیقت ذات او بر ما پوشیده است زیرا او وجودى است نامحدود و چنان وجودى بالاتر از درک محدود ماست، بنابراین باید ذات او را از هر چیز تصور مى کنیم بالاتر بدانیم و این است حقیقت توحید.
از طرفى در این جهان حوادثى روى مى دهد که گاهى اسرار آن بر ما پوشیده است، توجّه به عدالت خداوند به ما مى گوید که این حوادث همه روى حساب و قانون است، هرگونه سوءظن در این قسمت با ایمان به عدالت و حکمت او سازگار نیست.
بهترین مردم
امام على علیه السلام فرمودند:
خَیْرُ النّاسِ قُضاةُ الْحَقِّ ؛
بهترین مردم کسانى هستند که به حق داورى کنند.
از کتاب اسلام در قلب اجتماع.
شرح حدیث:
داورى عادلانه در مسائل حقوقى و اجتماعى و اخلاقى تنها از کسى میسر است که منافع خود و دیگران را با یک چشم ببیند و حب و بغض هاى شخصى مانع از عدالت و دادگرى او نشود.
و این کار تنها از کسانى ساخته است که نور ایمان و فضائل انسانى و عواطف مردمى آنچنان وجود آنها را روشن ساخته باشد که امواج نیرومند خودخواهى و سودجویى و حبّ ذات نتواند عقربه فکر و وجدان آنان را منحرف سازد، و چنین کسانى شایسته عنوان «بهترین مردم»اند.
کمتر از شهدا نیستند.
امام على علیه السلام فرمودند:
مَا الُْمجاهِدُ الشَّهِیْدُ فی سَبِیْلِ اللهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ؛
آن کس که در راه خدا جهاد کند و شربت شهادت بنوشد بلند مقام تر از آن کس نیست که توانایى بر گناه داشته باشد و دامن خود را آلوده نکند.
نقل از نهج البلاغه، کلمات قصار.
شرح حدیث:
از نظر منطق اسلام بزرگ ترین جهاد، جهاد با هوس هاى سرکش مخصوصاً در محیط هاى آلوده است، حتى جهاد با دشمن آن گاه نتیجه بخش خواهد بود که با اخلاص و اتحاد و نیّت پاک و دور از خود خواهى و اغراض شخصى صورت گیرد و اینها جز با پرورش اخلاقى کافى و جهاد با نفس ممکن نیست.
به همین دلیل على(علیه السلام) مى فرماید آنها که در میدان جهاد با هوا و هوس پیروز مى گردند و در محیط هاى آلوده دامان خود را پاک نگه مى دارند کمتر از مجاهدان شهید در راه خدا نیستند، حتى در دنبال این حدیث در نهج البلاغه مى خوانیم این گونه افراد در ردیف فرشتگان آسمانى هستند.
زاهد واقعى چه کسی است؟
امام على علیه السلام فرمودند:
اَلزّاهِدُ فِى الدُّنْیا مَنْ لَمْ یَغْلِبِ الْحَرامُ صَبْرَهُ وَلَمْ یَشْغَلِ الْحَلالُ شُکْرَهُ ؛
زاهد واقعى در جهان آن کس است که اموال حرام نیروى مقاومت او را در هم نشکند و حلال او را از یاد خدا و وظیفه سپاسگزارى باز ندارد.
از کتاب تحف العقول.
شرح حدیث:
بعضى از افراد بى خبر مفهوم زهد را تحریف کرده و یک شکل منفى به آن داده اند زهد را به معناى فاصله گرفتن از مواهب الهى و پشت پا زدن به امکانات اقتصادى و همچون فقیران زیستن تفسیر کرده اند، در حالى که چنین نیست، زهد به معناى واقعى همان است که در عبارت بالا از على(علیه السلام)نقل شده که خلاصه آن دو جمله است:
«مقاومت و چشم پوشى در برابر اموال حرام» و «فراموش نکردن مسؤولیت ها و وظایف در برابر اموال حلال».
اگر زهد را چنین تفسیر کنیم یک عامل سازنده و پیش برنده و تربیت کننده در اجتماع خواهد بود نه یک عامل منفى و باز دارنده.
هرکس نسبت به آنچه مى داندمسوول است
امام على علیه السلام فرمودند:
لا خَیْرَ فِى الصَّمْتِ عَنِ الْحُکْمِ کَما أَنَّه لا خَیْرَ فِى الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ ؛
نه سکوت دانشمند سودى دارند و نه سخن گفتن جاهل.
نهج البلاغه، کلمات قصار.
شرح حدیث:
خداوند از آنها که مى دانند و آگاهى دارند پیمان گرفته که در برابر انحراف ها، کجروى ها، ستم ها و حق کشى ها، و سمپاشى هاى دشمنان سکوت نکنند و با منطق و بیان گرم و مستدل خود نور هدایت و حق و عدالت در دل ها بپاشند (و هرکس نسبت به آنچه مى داند هر قدر کم باشد دانشمند است و مسؤول) همان طور که افرادى که از مسائل آگاهى کافى ندارند نباید با دخالت نارواى خود مردم را به گمراهى بکشانند، آن «سکوت» و این «سخن» هر دو بدبختى زاست.
بدترین دوستان
امام على علیه السلام فرمودند:
شَرُّإِخْوانِکَ مَنْ داهَنَکَ فى نَفْسِکَ وَساتَرَکَ عَیْبَک؛
بدترین دوستان تو آنها هستند که با تو مداهنه و چرب زبانى مى کنند و عیوب تو را مى پوشانند.
نقل از کتاب غرر الحکم.
شرح حدیث:
گریز از واقعیات و پرده پوشى بر حقایق نه مشکلى را حل مى کند و نه خدمتى به کسى محسوب مى شود، به همین دلیل دوستانى که به جاى انتقاد سازنده و صحیح سعى دارند حقایق را کتمان کنند و براى ارضاى کاذب خاطر دوست عیوب او را بپوشانند و یا آن را حسن جلوه دهند نه تنها خدمتى در عالم دوستى و رفاقت نکرده اند، بلکه خیانتى بزرگ مرتکب شده اند; خیانتى که گاهى به قیمت حیثیت و آبرو و افتخار و سعادت دوست آنها تمام مى شود.
دورماندن از رحمت خدا
امام على علیه السلام فرمودند:
مَنْ وَجَدَ ماءً وَتُراباً فَافْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللهُ!؛
کسى که آب و زمین در اختیار داشته باشد و با این حال فقیر و نیازمند گردد از رحمت خدا بدور باد!
بحارالانوار، جلد 103، صفحه 65.
شرح حدیث:
از احادیث اسلامى این حقیقت به خوبى به دست مى آید که مسلمانان و جهاد باید از تمام منابع مختلف: دامدارى، کشاورزى منابع و معادن زیر زمینى، حرفه و صنعت و تجارت براى مبارزه با فقر استفاده کنند، حتى اگر ملتى تنها یکى از این سرمایه ها را در اختیار داشته باشد باید بوسیله این، خلاء اقتصادى خود را پر کند تا چه رسد به این که همه آنها را در اختیار داشته باشد; و اگر چنین نکند ملتى نفرین شده و دور از رحمت خدا و روح اسلام خواهد بود، نیاز به دیگران در هر صورت از نظر اسلام محکوم است.
به هرکس مى خواهى نیکى کن ...
امام على علیه السلام فرمودند:
تَفَضَّلْ عَلَى مَنْ شِئْتَ تَکُنْ أَمِیَرهُ؛ وَاسْتَغْنِ عَمِّنْ شِئْتَ تَکُنْ نَظِیْرَهُ؛ وَافْتَقِرٌ إلى مَنْ شِئْتَ تَکُنْ أَسِیْرَهُ؛
به هرکس مى خواهى نیکى کن تا امیر او شوى! از هرکس مى خواهى بى نیاز شو تا همانند او شوى! و به هرکس مى خواهى محتاج شو تا اسیر او گردى!
شرح حدیث:
در روابط اجتماعى افراد و ملت ها این قانون با قدرت تمام حکومت مى کند که حکومت از آنِ دستِ دهنده است، و دستِ گیرنده خواه ناخواه زیر دست است، افراد و ملت هاى نیازمند در واقع بردگانى هستند که فرمان بردگى خود را با ابراز نیاز و احتیاج به دیگران امضاء کرده اند، مسلمان واقعى کسى است که بکوشد ارتباط اجتماعى خود را با دیگران براساس کمک متقابل قرار دهد نه یک جانبه، و گرفتن کمک بلاعوض باید مخصوص افراد معلول و از کار افتاده باشد.
«فقر و تنگدستى»
امام على علیه السلام فرمودند:
إنَّ الأَشْیاءَ لَمّا ازْدَوَجَتْ إزْدَوَجَ الْکَسَلُ وَ الْعَجْزُ فَنَتَجا بَیْنَهَما اَلْفَقْرَ؛
آن روز که همه چیز با هم ازدواج کردند «تنبلى» و «ناتوانى» به هم آمیخته و از آن دو فرزنى به نام «فقر و تنگدستى» متولد شد!
بحارالأنوار، جلد 78، صفحه 59 و تحف العقول، صفحه 158.
شرح حدیث:
همه چیزى در پرتو سعى و کوشش به دست مى آید این حقیقتى است که اسلام به ما آموخته.
تنبلى، سستى، ناتوانى، و فرار از برابر حوادث سخت و مشکلات، چیزى است که با روح ایمان هرگز سازگار نیست.
اینها مولودى جز فقر، فقر در همه جهات، فقر اقتصادى و اخلاقى و معنوى نخواهد داشت، در حالى که مردم با ایمان باید در تمام جهات متّکى به خود و بى نیاز باشند.
«فقر و تنگدستى»
امام على علیه السلام فرمودند:
إنَّ الأَشْیاءَ لَمّا ازْدَوَجَتْ إزْدَوَجَ الْکَسَلُ وَ الْعَجْزُ فَنَتَجا بَیْنَهَما اَلْفَقْرَ؛
آن روز که همه چیز با هم ازدواج کردند «تنبلى» و «ناتوانى» به هم آمیخته و از آن دو فرزنى به نام «فقر و تنگدستى» متولد شد!
بحارالأنوار، جلد 78، صفحه 59 و تحف العقول، صفحه 158.
شرح حدیث:
همه چیزى در پرتو سعى و کوشش به دست مى آید این حقیقتى است که اسلام به ما آموخته.
تنبلى، سستى، ناتوانى، و فرار از برابر حوادث سخت و مشکلات، چیزى است که با روح ایمان هرگز سازگار نیست.
اینها مولودى جز فقر، فقر در همه جهات، فقر اقتصادى و اخلاقى و معنوى نخواهد داشت، در حالى که مردم با ایمان باید در تمام جهات متّکى به خود و بى نیاز باشند.