ستادان و دانشجویان در صورتی که بیش از 10 روز با قصد اقامت در محل درس و تدریس می‌مانند، حکم نماز و روزه شان چگونه است؟
همه مراجع: برای این گونه افراد، نماز، تمام و روزه، صحیح است.

استادان و دانشجویان در صورتی که کمتر از 10 روز در محل تحصیل و خوابگاه می مانند، تکلیف نماز و روزه شان چیست؟
امام: نماز، شکسته است و روزه، صحیح نیست.
آیات عظام بهجت، صافی، فاضل و نوری: استادان و دانشجویان، اگر در کمتر از ده روز، حداقل یک بار، بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند و این وضعیت تا مدتی (حداقل چهار ماه)، ادامه داشته باشد - به طوری که نزد عرف، «سفر» کار آنان شمرده شود - نماز ایشان در محل تحصیل و بین راه، تمام و روزه، صحیح است.
تبصره 1: تمامی دانشجویان و استادان مذکور، هرگاه در طول مدت تحصیل بیش از ده روز در وطن خود بمانند و یا اولین مسافرت، شروع سال تحصیلی آنان باشد، باید نماز را در محل درس، شکسته بخوانند و روزه نگیرند؛ اما پس از یک رفت و برگشت میان وطن و محل تحصیل، نماز را کامل بخوانند و روزه را بگیرند.
تبصره 2: به فتوای آیت اللّه بهجت، سفر اول با طی مسیر هشت فرسخ، تحقق می یابد.
از این رو، اگر فاصلة محل درس و تدریس از وطن، بیش از هشت فرسخ باشد، در همان اولین مسافرت نیز نمازشان در محل تحصیل، کامل و روزه صحیح است.
آیت اللّه تبریزی: دانشجو اگر در مدت کمتر از ده روز، بین وطن و دانشگاه رفت و آمد کند، باید احتیاط کند؛ یعنی، نماز را تمام و شکسته بخواند و اگر روزه گرفت، صحیح است و قضا ندارد. استاد اگر هر هفته، برای تدریس، به حدّ مسافت شرعی مسافرت می کند - چنانچه مدت تدریس، دو ماه یا زیادتر باشد - باید نماز را تمام بخواند و روزه بگیرد.
تبصره: با توجه به این که آیت اللّه تبریزی در این مسئله احتیاط واجب دارد، مقلدان وی می توانند در این مسئله به فتوای مرجع تقلید مساوی و یا اعلم بعدی، رجوع کنند و نمازشان را تمام بخوانند و روزه بگیرند.
آیت اللّه خامنه ای: اساتید و دانشجویان بورسیه و مأمور به تحصیل، اگر در کمتر از ده روز، حداقل یک بار بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند، نماز آنان تمام و روزه ایشان صحیح است؛ اما دیگر دانشجویان، نمازشان شکسته و روزة آنها صحیح نیست.
تبصره: با توجه به این که آیت اللّه خامنه ای در مسئلة رجوع به مرجع مساوی، احتیاط واجب دارد، دانشجویان می توانند در این مسئله به مرجع تقلید مساوی دیگر مراجعه کنند؛ به شرط این که مرجع تقلید جدید، رجوع به مرجع مساوی را جایز دانسته باشد و نماز دانشجوی مسافر را تمام و روزة او را صحیح بداند (مانند آیت اللّه بهجت).

آیت اللّه سیستانی:
1. اگر زمان تحصیل و تدریس اساتید و دانشجویان، حداقل دو سال ادامه دارد و در آن جا مستقر می شوند [گر چه در هفته دو شبانه روز کامل باشند؛ به نحوی که به آنان مسافر گفته نشود، آن جا در حکم وطن است و باید نمازشان را در محل تحصیل، تمام بخوانند و روزه را بگیرند.
2. اگر اساتید و دانشجویان در هفته، حداقل سه روز بیش از مسافت شرعی، رفت و آمد کنند و یا در سفر باشند و این برنامه برای مدتی (به طور مثال شش ماه در یک سال و یا حداقل سه ماه در چند سال تحصیلی) ادامه یابد؛ کثیرالسفر محسوب می شوند و نماز ایشان در محل تحصیل و بین راه، تمام و روزه شان صحیح است.
تبصره 1: در هر دو صورت، اگر در ماه اول، قصد اقامت ده روز نکنند، باید احتیاط نمایند؛ یعنی نمازشان را هم تمام و هم شکسته بخوانند و روزه را هم بگیرند و هم قضا نمایند.
تبصره 2: با توجه به این که آیت اللّه سیستانی، رجوع به مرجع تقلید مساوی را جایز می داند، مقلدان وی می توانند در این مسئله به مرجع مساوی دیگری که نماز را کامل و روزه را صحیح می داند، مراجعه کنند.
آیت اللّه مکارم: 1. اساتید و دانشجویان اگر برای مدت قابل ملاحظه ای - مثلاً یک سال یا بیشتر - در محل تحصیل یا تدریس بمانند، آن محل، در حکم وطن است و نماز و روزه در آن جا تمام می باشد و ماندن ده روز پی در پی در آن جا شرط نیست.
تبصره: این گروه از دانشگاهیان از هنگام شروع به درس، سه روز اول را در محل درس و تدریس، احتیاط کنند؛ یعنی نماز را هم کامل و هم شکسته بخوانند و روزه را هم بگیرند و هم قضا کنند و پس از آن در همان سفر اول، نماز را تمام بخوانند و روزه بگیرند؛ مگر آن که قصد ده روز نمایند. در این صورت، احتیاط مذکور، لازم نیست.
2. کسانی که همه روزه یا حداقل سه روز در هفته، به محل تحصیل یا تدریس می روند، یعنی صبح به محل تحصیل یا تدریس می روند و عصر باز می گردند و این کار مدتی ادامه می یابد، کثیرالسفر محسوب می شوند و نماز و روزه ایشان در آن محل و به هنگام رفت و برگشت، تمام است.
تبصره: این گروه از دانشگاهیان از هنگام شروع به درس، در چند سفر اول، احتیاط کنند؛ یعنی نماز را شکسته و تمام بخوانند و اگر روزه گرفتند، آن را قضا کنند.
آیت اللّه وحید: اگر در هفته حداقل چهار روز بین وطن و دانشگاه رفت و آمد کند و این کار برای مدت یک سال یا بیشتر ادامه داشته باشد، آن جا در حکم وطن است و نماز در آن جا تمام و روزه صحیح است و در بین راه، باید احتیاط کند؛ یعنی نماز را تمام و شکسته بخواند و روزه بگیرد و قضای آن را نیز به جا آورد و اگر رفت و آمد سه روز باشد، در این مورد نیز باید احتیاط کند.

دانشجویانی که در خوابگاه ده روز یا بیشتر می مانند و بین آن جا و محل تحصیل رفت و آمد می کنند و فاصلة بین آن دو، کمتر از چهار فرسخ شرعی (5/22 کیلومتر) است، حکم نماز و روزه شان چگونه است؟
امام: اگر در مدت ده روز، تنها یک مرتبه و به اندازه دو ساعت، از خوابگاه به دانشگاه بروند، نماز، تمام و روزه، صحیح است و در غیر این صورت، نماز، شکسته است و روزه صحیح نیست.
آیات عظام بهجت، سیستانی، فاضل، صافی، مکارم، نوری و وحید: در فرض یاد شده، نماز، تمام و روزه، صحیح است.
آیت اللّه تبریزی: بنابر احتیاط واجب، باید نماز را بین شکسته و تمام جمع کنند و اگر روزه بگیرند، صحیح است و قضا ندارد.
آیت اللّه خامنه ای: اگر در مدت ده روز، به اندازة یک تا دو ساعت در روز- یا چند روز که مجموع آن به مقدار یک سوم روز یا یک سوم شب باشد- از خوابگاه به دانشگاه بروند، نماز، تمام و روزه، صحیح است و در غیر این صورت، نماز، شکسته است و روزه، صحیح نیست.

اگر استاد یا دانشجو به طور اتفاقی به شهری غیر از محل درس مسافرت کند، نماز و روزه او چگونه است؟
همه مراجع (به جز سیستانی): نماز، شکسته است و روزه، صحیح نیست.
آیت اللّه سیستانی: نماز، تمام و روزه، صحیح است.
حکم نماز و روزه استادانی که یک یا چند روز در هفته، به محل تدریس (که فاصلة آن با وطن بیش از مسافت شرعی است)، رفت و آمد دارند؛ در دو صورت زیر در محل تدریس و بین راه چگونه است؟
الف. محل تدریس، یک شهر است.
ب. محل تدریس، شهرهای مختلف است.
امام: نماز، شکسته است و روزه، صحیح نیست.
آیات عظام بهجت، خامنه ای، فاضل و نوری: اگر رفت و آمد حداقل تا مدتی ادامه داشته باشد - که عرف، این کار را شغل او بداند - نماز، تمام و روزه، صحیح است.
آیت اللّه تبریزی: اگر در هفته حد اقل یک بار برای تدریس، بین وطن و دانشگاه رفت و آمد می کنند، نماز، تمام و روزه، صحیح است. اگر رفت و آمدشان در مدت هشت یا نُه روز، یک بار انجام می گیرد، باید احتیاط کنند؛ یعنی نماز را تمام و شکسته بخوانند و اگر روزه بگیرند، صحیح است و قضا ندارد.
آیت اللّه سیستانی: اگر در ماه، ده روز یا بیشتر در سفر باشند و این امر در مدت یک سال، شش ماه و در مدت بیش از یک سال، تا سه ماه ادامه داشته باشد، نماز، تمام و روزه، صحیح است. اگر در ماه، نه یا هشت روز در سفر باشند، باید احتیاط کنند؛ یعنی نماز را تمام و شکسته بخوانند و روزه بگیرند و قضای آن را نیز به جا آورند.
آیت اللّه صافی: اگر رفت و آمد حد اقل برای مدت چهار ماه ادامه داشته باشد، نماز، تمام و روزه، صحیح است.
آیت اللّه وحید: اگر چهار روز در هفته را به محل تدریس رفت و آمد داشته باشند، نماز آنان تمام و روزه شان صحیح است. اگر سه روز در سفر باشند، بنابر احتیاط، بین نماز شکسته و تمام، جمع کنند و بنابر احتیاط، روزه بگیرند و قضای آن را نیز به جا آورند و اگر کمتر از سه روز باشد، نماز، شکسته است و روزه، صحیح نیست.

آیا محل تحصیل، در حکم وطن محسوب می شود؟
همة مراجع (به جز سیستانی، مکارم و وحید): خیر، در حکم وطن محسوب نمی شود.
آیت اللّه سیستانی: اگر برای مدت دو سال یا بیشتر، دو روز در هفته کاملاً می ماند، آن جا در حکم وطن است.
آیت اللّه مکارم: اگر برای مدت یک سال یا بیشتر، سه روز در هفته کاملاً می ماند، آن جا در حکم وطن است.
آیت اللّه وحید: اگر برای مدت یک سال یا بیشتر، چهار روز در هفته در سفر باشد، آن جا در حکم وطن است.

حکم نماز و روزة دانشجوی مسافر در سفر اول چگونه است؟
آیات عظام امام و خامنه ای: در همة سفرها شکسته است.
آیت اللّه بهجت: اگر در سفر اول، فاصلة آن از مسافت هشت فرسخ، بیشتر باشد، باید نماز را تمام بخواند و اگر کمتر از این مقدار باشد، باید شکسته بخواند.
آیت اللّه تبریزی: باید احتیاط کند؛ یعنی نماز را شکسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، صحیح است و قضا ندارد.
آیت اللّه سیستانی: باید در ماه اول، احتیاط کند؛ یعنی نماز را شکسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، آن را قضا کند.
آیات عظام فاضل، نوری و صافی: در سفر اول، باید نماز را شکسته بخواند و روزه، صحیح نیست.
آیت اللّه وحید: در ماه اول و دوم، باید احتیاط کند؛ یعنی نماز را شکسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، آن را قضا کند.
آیت اللّه مکارم: باید در چند سفر اول، احتیاط کند؛ یعنی نماز را شکسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، آن را قضا کند.